ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی

جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود: الف ـ هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود. ب ـ هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود. پ ـ هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیرآن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن در خصوص مجنی علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنی علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد. ت ـ هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آن که فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند. تبصره 1 ـ در بند (ب) عدم آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی است مگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب، واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالباً شناخته شده نباشد که در این صورت آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات شود و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود. تبصره 2 ـ در بند (پ) باید آگاهی و توجه مرتکب به این که کار نوعاً نسبت به مجنی علیه، موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می شود ثابت گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در خصوص عناصر جنایات عمد میتوان به شرح ذیل توضیح داد:

1- قصد فعل یا ترک فعل 2- قصد نتیجه -وجود رابطه سببیت میان فعل و نتیجه 4- قابل نکوهش بودن فعل یا ترک فعل مرتکب338660

در بررسی بند اول این ماده، لازم است آن را توجه قانونگذار به مقاصد مطلق جانی تلقی کرد.727488 لذا باید به بررسی سوء نیت معینی بپردازیم که در آن جرم نسبت به اشخاص مقصود مرتکب رخ می دهد. در چنین حالتی جنایت را باید عمدی دانست.615372 بنابراین می توان گفت طبق بند نخست، اگر شخصی به قصد کشتن دیگری مرتکب رفتاری شود که نوعاً هم کشنده نباشد، اما نتیجه مورد نظر او واقع شود، باید رفتار را عمدی تلقی کرد.708044 علاوه بر این در این نوع قتل، لزومی به تعیین یک مجنی علیه معین وجود ندارد. بلکه ممکن است هدف مرتکب، گروهی از افراد باشد و رفتار مجرمانه یکی از افراد آن گروه را درگیر کند.708052 همچنین اگر فرد مرتکب قصد ارتکاب جنایت به سببی خاص را داشته باشد اما جنایت مقصود او به سبب دیگری رخ دهد، باید جنایت واقع شده را عمد دانست.727472 لذا بطور خلاصه می توان گفت بند نخست این ماده ناظر به مفهوم جنایات عمد در معنای خاص آن است که در آن مرتکب هم قصد فعل را دارد و هم قصد نتیجه واقع شده 669480

اما بند دوم ماده فوق ناظر به حالتی است که شخصی بی آن که قصد نتیجه را داشته باشد، مرتکب رفتاری نوعاً موجب جنایت می شود. بنظر می رسد برای احراز نوعاً موجب جنایت بودن یک رفتار باید به مجموعه رفتار های فرد، وسایل ارتکاب جرم، طریقه ارتکاب جرم، عضو مورد هدف و سایر عوامل توجه کرد.349248 لذا این بند ناظر به حالتی است که اگرچه قصد جنایت در مرتکب احراز نمی شود، اما عمل سر زده از سوی وی چنان شدید است که در وضعیت عادی منجر به مرگ یا دیگر جنایات مجنی علیه می شود.302320 بنابراین در این وضعیت سوء نیت نامعین است.505152اما در خصوص مدعی جهل به نوعاً موجب جنایت بودن یک رفتار باید گفت غالباً نظر بر این است که به عنوان مثال ارتکاب یک رفتار نوعاً کشنده از سوی یک فرد، ظاهر در علم وی به ویژگی های چنین رفتاری است. لذا خلاف این امر باید توسط او ثابت شود.349264 البته شیوه ی رسیدن به هدف چندان مهم نیست و صرفاً احراز کشنده بودن نوعی آن کافی است.353196

بند سوم این ماده نیز ناظر به وضعیتی است که همچون بند قبل مرتکب قصد ارتکاب جنایت را ندارد. اما تفاوت این بند با بند دوم در خصوص شخصت مجنی علیه است. با این توضیح که مجنی علیه بند دوم معمولاً یک فرد طبیعی و متعارف است. حال آنکه در بند دوم، مجنی علیه فردی نامتعارف از لخاظ سن، وضعیت سلامتی، توانایی فیزیکی و ... در نظر گرفته شده است.349276 همچنین عمل مرتکب عملی است که اصولاً نسبت به افرد متعارف منجر به جنایت نمی شود.349280 البته باید توجه کرد که اقدام مرتکب نسبت به این افراد نیز باید « نوعاً» کشنده باشد نه شخصاً. در غیر این صورت نمیتوان جنایت را عمدی پنداشت.349292 در بسیاری از کشور از این قبیل جرایم تحت عنوان « جرایم در حکم عمد» یاد شده است.302324

باید برای جنایات عمدی مجازات شدیدی نسبت به جنایات غیر عمدی در نظر گرفته شود.505848

در نهایت بند آخر این ماده ناظر به رفتار فردی است که با داشتن قصد جنایت، افراد نا معینی را نشانه میگیرد. علت عمدی فرض شدن این رفتار آن است که مرتکب بهرحال برای ارتکاب جنایت خود، قاصد و عامد بوده است.4173556