جرایم رایانه ای علیه عفت و اخلاق عمومی

تعریف

مجموعه جرائم رایانه ای است که به وسيله سامانه‎ هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده  جهت اعمال منافی عفت و اخلاق عمومی ارتکاب می یابند و عبارت است از (1) انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری  یا تولید محتویات مذکور به قصد تجارت یا افساد یا اشتغال به اعمال مذکور موضوع ماده 14 قانون جرایم رایانه ای و (2) تحريك، ترغيب، تهديد يا تطميع يا فريب افراد به منظور دستيابي افراد به محتويات مستهجن يا تسهیل یا آموزش شيوه دستيابي به محتویات مستهجن موضوع بند الف ماده 15 قانون مذکور (3) تحريك يا ترغيب يا تهديد يا دعوت يا فريب افراد جهت ارتكاب جرائم منافي عفت يا استعمال مواد مخدر يا روان ‎گردان يا خودكشي يا انحرافات جنسي يا اعمال خشونت ‎آميز  يا تسهیل یا آموزش شيوه ارتكاب يا استعمال آنها موضوع بند ب ماده 15 قانون مذکور.

لذا این جرایم مشتمل است بر:

تولید یا انتشار محتویات مستهجن و مبتذل

عنصر قانونی

"هر كس به وسيله سامانه‎ هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده محتويات مستهجن را منتشر، توزيع يا معامله كند يا به قصد تجارت يا افساد توليد يا ذخيره يا نگهداري كند، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون (5.000.000) ريال تا چهل ميليون (40.000.000) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد.

تبصره 1 - ارتكاب اعمال فوق در خصوص محتويات مبتذل موجب محكوميت به حداقل يكي از مجازاتهاي فوق مي شود…"

عنصر مادی

برای تحقق عنصر مادی کلاهبرداری رایانه ای ، شروط ذیل ضرورت دارد:

وجود محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل موضوع اساسی می باشد.

این محتویات توسط سامانه‎ هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده، وسیله مجرمانه قرار گیرد.

فعل مادی در دو قالب صورت پذیرد:

- انتشار، توزیع یا معامله به نحو علی الاطلاق و بدون نیاز به عنصر قصد خاص

-تولید، ذخیره یا نگهداری به قصد تجارت یا افساد

عنصر معنوی

همچنانکه مشخص است در خصوص انتشار، توزیع یا معامله نیاز به سوء نیت خاص نمی باشد ولیکن در خصوص تولید، ذخیره یا نگهداری، قصد باید تجارت یا افساد باشد. برای مثال ممکن است که زن و شوهری برای خاطرات خصوصی خودشان از روابط جنسی خود فیلم بگیرند و این تولید محتوا چون به قصد تجارت یا افساد نیست، در نتیجه جرم فوق الذکر واقع نمی گردد.

تخفیف در صورت خفیف بودن اثر جرم

"هرگاه محتويات مستهجن به كمتر از ده نفر ارسال شود، مرتكب به يك ميليون (000 /000 /1) ريال تا پنج ميليون (000 /000 /5) ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد. " تبصره 2 ماده 14 قانون جرایم رایانه ای.

با وجودی که در خصوص محتویات مبتذل، این امر تصریح نشده است، اما بنا به قاعده اولی به جهت قبح کمتر محتویات مبتذل به محتویات مستهجن و قاعده تفسیر به نفع متهم، باید قائل بود که این حکم در خصوص حتویات مبتذل نیز اعمال می گردد بلکه با توجه به تبصره یک ماده فوق الذکر، باید حداقل میزان مجازات یعنی یک میلیون ریال اعمال گردد.

تشدید  مجازات به جهت اشتغال به تولید یا ارتکاب سازمان یافته

"چنانچه مرتكب اعمال مذكور در اين ماده را حرفه خود قرار داده باشد يا به طور سازمان يافته مرتكب شود چنانچه مفسد في الارض شناخته نشود، به حداكثر هر دو مجازات مقرر در اين ماده محكوم خواهد شد." تبصره 3  ماده 14 قانون جرایم رایانه ای.

در این که موضوع صرفا شامل "محتویات مستهجن" است یا شامل  "محتویات مبتذل" نیز می گردد، تردید اساسی وجود دارد و باید قائل بود که این حکم صرفا در خصوص محتویات مستهجن است و نه محتویات مبتذل زیرا ماده قدر متیقن، خود ماده است و نه تبصره ذیل آن و در مورد تشدید مجازات باید به قدر متیقن اکتفا نمود.

از سوی دیگر از تبصره یک ماده چهارده قانون فوق بر می آید که قانونگذار در خصوص آثار مبتذل، دیدگاه تخفیفی داشته است و حداقل میزان مجازات را در نظر گرفته است و از سوی دیگر از توسعه حکم قانونگذار جزایی باید امتناع نمود و به تفسیر مضیق قوانین جزایی پرداخت.

با وصف فوق، برای تحقق عنصر مادی لازم برای تشدید فوق، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

الف- موضوع جرم، محتویات مستهجن باشد.

ب- یکی از اشکال ذیل محقق می گردد:

  - حرفه قرار دادن انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری  یا تولید محتویات مذکور ودر این امر قصد تجارت شرط نیست زیرا در ذات حرفه، قصد کسب درآمد موجود می باشد.

  - ارتکاب سازمان یافته انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری  یا تولید محتویات مذکور که در این امر هم قصد تجارت شرط نیست و حاکی از تبانی افراد برای هدفی است که منافی با عفت و اخلاق عمومی است.

معاونت افراد جهت دستیابی به محتویات مستهجن یا مبتذل  

عنصر قانونی

"هر كس از طريق سامانه ‎هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا حامل‎هاي داده مرتكب اعمال زير شود، به ترتيب زير مجازات خواهد شد:

الف) چنانچه به منظور دستيابي افراد به محتويات مستهجن، آنها را تحريك، ترغيب، تهديد يا تطميع كند يا فريب دهد يا شيوه دستيابي به آنها را تسهيل نموده يا آموزش دهد، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون (000 /000 /5) ريال تا بيست ميليون (000 /000 /20) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد.

ارتكاب اين اعمال در خصوص محتويات مبتذل موجب جزاي نقدي از دو ميليون (000 /000 /2) ريال تا پنج ميليون (000 /000 /5) ريال است..." ماده 15 قانون جرایم رایانه ای 1388

عنصر مادی تحریک (و نظایر آن) افراد جهت دستیابی به محتویات مستهجن

به صورت کلی، افعال مندرج در این قانون، مصداق معاونت در جرم محسوب می گردد که به صورت خاص جرم انگاری شده است و برای تحقق عنصر مادی، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

الف- اعمال مد نظر برای تحقق جرم در قالب تحريك، ترغيب، تهديد يا تطميع يا فريب يا تسهیل یا آموزش می باشد. در خصوص دو مورد اخیر،  "شیوه دستیابی" باید تسهیل و آموزش داده شود ولی در خصوص تحريك، ترغيب، تهديد يا تطميع يا فريب شرط نیست که علاوه بر خود دستیابی به شیوه آن نیز عمل ناظر باشد.

ب- موضوع جرم، محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل می باشد.

عنصر معنوی

در این جرم، قصد خاص یعنی "قصد دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا مبتذل" شرط می باشد و ممکن است که هر یک از اعمال زیر اتفاق بیفتد ولی انجام دهنده عمل، چنین قصدی نداشته باشد.

معاونت افراد در اعمال منافی عفت و اخلاق عمومی

عنصر قانونی

"هر كس از طريق سامانه ‎هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا حامل‎هاي داده مرتكب اعمال زير شود، به ترتيب زير مجازات خواهد شد:

...  ب) چنانچه افراد را به ارتكاب جرائم منافي عفت يا استعمال مواد مخدر يا روان ‎گردان يا خودكشي يا انحرافات جنسي يا اعمال خشونت ‎آميز تحريك يا ترغيب يا تهديد يا دعوت كرده يا فريب دهد يا شيوه ارتكاب يا استعمال آنها را تسهيل كند يا آموزش دهد، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون (000 /000 /5) ريال تا بيست ميليون (000 /000 /20) ريال يا هر دو مجازات محكوم مي شود." ماده 15 قانون جرایم رایانه ای 1388

عنصر مادی

برای تحقق عنصر مادی این جرم، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

1-      تحريك يا ترغيب يا تهديد يا دعوت یا فريب یا تسهیل یا آموزش  شيوه ارتكاب يا استعمال اعمال مد نظر قانونگذار را فراهم آورد. در خصوص دو مورد اخیر،  "شیوه دستیابی" باید تسهیل و آموزش داده شود ولی در خصوص تحريك، ترغيب، تهديد يا تطميع يا فريب شرط نیست که علاوه بر خود دستیابی به شیوه آن نیز عمل ناظر باشد.

2-      موضوع تحریک و افعال دیگر باید پشتیبانی از موضوعات ذیل باشند:

-         جرائم منافی عفت

-         استعمال مواد مخدر یا روان گردان

-         خودکشی

-         انحرافات جنسی

-         اعمال خشونت آمیز

عنصر معنوی

در این جرم قصد خاص شرط نیست و نیازی نیست که مرتکب فعل وصول به هدف و قصد نتیجه را در ذهن داشته باشد.

معاذیر قانونی

بدیهی است که هدف قانونگذار از این مقررات جلوگیری از اشاعه فحشا و جرائم منافی عفت و اخلاق عمومی و افساد و ایجاد نظم در روابط جنسی افراد است و مواردی که مغایرتی با این امر ندارد، نمی بایست تحت تاثیر هدف عمومی قانونگذار قرار گیرد. برای مثال شخصی، مجموعه تمبرهایی را می فروشد که در آنها تابلوهای عریان از نقاشان اروپایی به تصویر کشیده شده است. برای دادرس محرز است که، فروشنده این تمبر، طبیعتا هر گاه  در مقام اشاعه فحشا و ترویج منافی عفت بود، طبیعتا راههای بسیار سهل الوصول تری می یافت و جمع کننده های تمبر مذکور نیز در مقام جمع آوردن آثار هنری ولو این که این آثار اروتیک و جنسی باشند، هستند نه اطفای شهوات نفسانیه و یا این که ممکن است که تولیدات علمی برای آموزش نحوه آمیزش جنسی به افراد یا جلوگیری از ایدز داده شود و در آنها آمیزش جنسی نیز نمایش داده شو که فایده علمی و ترویجی آنها، موجب تحکیم نظام خانواده یا مبتلا شدن آنها به بیماریهای جنسی می گردد و اصطلاحا عبرت آموز است و تفسیر دادرس در این خصوص بسیار موثر است.

از همین رو در تبصره ذیل ماده 15 قانون جرایم رایانه ای 1388 ، چنین آمده است که مفاد مواد 14 و 15 شامل آن دسته از محتوياتي نخواهد شد كه براي مقاصد علمي يا هر مصلحت عقلايي ديگر تهيه يا توليد يا نگهداري يا ارائه يا توزيع يا انتشار يا معامله مي شود.