جرایم رایانه ای علیه عفت و اخلاق عمومی

تعریف

مجموعه جرائم رایانه ای است که به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده جهت اعمال منافی عفت و اخلاق عمومی ارتکاب می‌یابند و عبارت است از (۱) انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری یا تولید محتویات مذکور به قصد تجارت یا افساد یا اشتغال به اعمال مذکور موضوع ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه ای و (۲) تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع یا فریب افراد به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا تسهیل یا آموزش شیوه دستیابی به محتویات مستهجن موضوع بند الف ماده ۱۵ قانون مذکور (۳) تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت یا فریب افراد جهت ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت‌آمیز یا تسهیل یا آموزش شیوه ارتکاب یا استعمال آنها موضوع بند ب ماده ۱۵ قانون مذکور.

لذا این جرایم مشتمل است بر:

تولید یا انتشار محتویات مستهجن و مبتذل

عنصر قانونی

"هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

تبصره ۱ - ارتکاب اعمال فوق در خصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازاتهای فوق می‌شود…"

عنصر مادی

برای تحقق عنصر مادی کلاهبرداری رایانه ای، شروط ذیل ضرورت دارد:

وجود محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل موضوع اساسی می‌باشد.

این محتویات توسط سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده، وسیله مجرمانه قرار گیرد.

فعل مادی در دو قالب صورت پذیرد:

- انتشار، توزیع یا معامله به نحو علی الاطلاق و بدون نیاز به عنصر قصد خاص

-تولید، ذخیره یا نگهداری به قصد تجارت یا افساد

عنصر معنوی

همچنانکه مشخص است در خصوص انتشار، توزیع یا معامله نیاز به سوء نیت خاص نمی‌باشد ولیکن در خصوص تولید، ذخیره یا نگهداری، قصد باید تجارت یا افساد باشد. برای مثال ممکن است که زن و شوهری برای خاطرات خصوصی خودشان از روابط جنسی خود فیلم بگیرند و این تولید محتوا چون به قصد تجارت یا افساد نیست، در نتیجه جرم فوق‌الذکر واقع نمی‌گردد.

تخفیف در صورت خفیف بودن اثر جرم

"هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از ده نفر ارسال شود، مرتکب به یک میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۱) ریال تا پنج میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۵) ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. " تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه ای.

با وجودی که در خصوص محتویات مبتذل، این امر تصریح نشده‌است، اما بنا به قاعده اولی به جهت قبح کمتر محتویات مبتذل به محتویات مستهجن و قاعده تفسیر به نفع متهم، باید قائل بود که این حکم در خصوص حتویات مبتذل نیز اعمال می‌گردد بلکه با توجه به تبصره یک ماده فوق‌الذکر، باید حداقل میزان مجازات یعنی یک میلیون ریال اعمال گردد.

تشدید مجازات به جهت اشتغال به تولید یا ارتکاب سازمان یافته

«چنانچه مرتکب اعمال مذکور در این ماده را حرفه خود قرار داده باشد یا به طور سازمان یافته مرتکب شود چنانچه مفسد فی الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.» تبصره ۳ ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه ای.

در این که موضوع صرفاً شامل «محتویات مستهجن» است یا شامل «محتویات مبتذل» نیز می‌گردد، تردید اساسی وجود دارد و باید قائل بود که این حکم صرفاً در خصوص محتویات مستهجن است و نه محتویات مبتذل زیرا ماده قدر متیقن، خود ماده است و نه تبصره ذیل آن و در مورد تشدید مجازات باید به قدر متیقن اکتفا نمود.

از سوی دیگر از تبصره یک ماده چهارده قانون فوق بر می‌آید که قانونگذار در خصوص آثار مبتذل، دیدگاه تخفیفی داشته‌است و حداقل میزان مجازات را در نظر گرفته‌است و از سوی دیگر از توسعه حکم قانونگذار جزایی باید امتناع نمود و به تفسیر مضیق قوانین جزایی پرداخت.

با وصف فوق، برای تحقق عنصر مادی لازم برای تشدید فوق، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

الف- موضوع جرم، محتویات مستهجن باشد.

ب- یکی از اشکال ذیل محقق می‌گردد:

- حرفه قرار دادن انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری یا تولید محتویات مذکور ودر این امر قصد تجارت شرط نیست زیرا در ذات حرفه، قصد کسب درآمد موجود می‌باشد.

- ارتکاب سازمان یافته انتشار، توزیع یا معامله محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل یا ذخیره یا نگهداری یا تولید محتویات مذکور که در این امر هم قصد تجارت شرط نیست و حاکی از تبانی افراد برای هدفی است که منافی با عفت و اخلاق عمومی است.

معاونت افراد جهت دستیابی به محتویات مستهجن یا مبتذل

عنصر قانونی

"هر کس از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:

الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل نموده یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۵) ریال تا بیست میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۲۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۲) ریال تا پنج میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۵) ریال است..." ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه ای ۱۳۸۸

عنصر مادی تحریک (و نظایر آن) افراد جهت دستیابی به محتویات مستهجن

به صورت کلی، افعال مندرج در این قانون، مصداق معاونت در جرم محسوب می‌گردد که به صورت خاص جرم انگاری شده‌است و برای تحقق عنصر مادی، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

الف- اعمال مد نظر برای تحقق جرم در قالب تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع یا فریب یا تسهیل یا آموزش می‌باشد. در خصوص دو مورد اخیر، «شیوه دستیابی» باید تسهیل و آموزش داده شود ولی در خصوص تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع یا فریب شرط نیست که علاوه بر خود دستیابی به شیوه آن نیز عمل ناظر باشد.

ب- موضوع جرم، محتویات مستهجن یا محتویات مبتذل می‌باشد.

عنصر معنوی

در این جرم، قصد خاص یعنی «قصد دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا مبتذل» شرط می‌باشد و ممکن است که هر یک از اعمال زیر اتفاق بیفتد ولی انجام دهنده عمل، چنین قصدی نداشته باشد.

معاونت افراد در اعمال منافی عفت و اخلاق عمومی

عنصر قانونی

"هر کس از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:

... ب) چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت‌آمیز تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کرده یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۵) ریال تا بیست میلیون (۰۰۰ /۰۰۰ /۲۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود." ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه ای ۱۳۸۸

عنصر مادی

برای تحقق عنصر مادی این جرم، شروط ذیل باید وجود داشته باشد:

1. تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت یا فریب یا تسهیل یا آموزش شیوه ارتکاب یا استعمال اعمال مد نظر قانونگذار را فراهم آورد. در خصوص دو مورد اخیر، «شیوه دستیابی» باید تسهیل و آموزش داده شود ولی در خصوص تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع یا فریب شرط نیست که علاوه بر خود دستیابی به شیوه آن نیز عمل ناظر باشد.
2. موضوع تحریک و افعال دیگر باید پشتیبانی از موضوعات ذیل باشند:

- جرائم منافی عفت

- استعمال مواد مخدر یا روان گردان

- خودکشی

- انحرافات جنسی

- اعمال خشونت‌آمیز

عنصر معنوی

در این جرم قصد خاص شرط نیست و نیازی نیست که مرتکب فعل وصول به هدف و قصد نتیجه را در ذهن داشته باشد.

معاذیر قانونی

بدیهی است که هدف قانونگذار از این مقررات جلوگیری از اشاعه فحشا و جرائم منافی عفت و اخلاق عمومی و افساد و ایجاد نظم در روابط جنسی افراد است و مواردی که مغایرتی با این امر ندارد، نمی‌بایست تحت تأثیر هدف عمومی قانونگذار قرار گیرد. برای مثال شخصی، مجموعه تمبرهایی را می‌فروشد که در آنها تابلوهای عریان از نقاشان اروپایی به تصویر کشیده شده‌است. برای دادرس محرز است که، فروشنده این تمبر، طبیعتاً هر گاه در مقام اشاعه فحشا و ترویج منافی عفت بود، طبیعتاً راه‌های بسیار سهل الوصول تری می‌یافت و جمع‌کننده‌های تمبر مذکور نیز در مقام جمع آوردن آثار هنری ولو این که این آثار اروتیک و جنسی باشند، هستند نه اطفای شهوات نفسانیه یا این که ممکن است که تولیدات علمی برای آموزش نحوه آمیزش جنسی به افراد یا جلوگیری از ایدز داده شود و در آنها آمیزش جنسی نیز نمایش داده شو که فایده علمی و ترویجی آنها، موجب تحکیم نظام خانواده یا مبتلا شدن آنها به بیماریهای جنسی می‌گردد و اصطلاحاً عبرت آموز است و تفسیر دادرس در این خصوص بسیار مؤثر است.

از همین رو در تبصره ذیل ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه ای ۱۳۸۸، چنین آمده‌است که مفاد مواد ۱۴ و ۱۵ شامل آن دسته از محتویاتی نخواهد شد که برای مقاصد علمی یا هر مصلحت عقلایی دیگر تهیه یا تولید یا نگهداری یا ارائه یا توزیع یا انتشار یا معامله می‌شود.