حقوق بین الملل فضایی

حقوق بین الملل فضایی که حقوق فضا، حقوق نجومی، حقوق بین سیارات و حقوق کیهانی نیز نامیده می شود، عبارت است از مجموعه مقررات و قوانین بین المللی که بر روابط کشورها با یکدیگر و روابط آن ها با سازمان های بین المللی که در زمینه تحقیقات فضایی عمل می کنند، حاکم است و نیز تدوین یک سلسله قوانین بین المللی را بر اساس اصول حقوق بین الملل که ناظر بر فضای ماورای جو و کرات آسمانی است، ایجاب می نماید. با وجود این که حقوق فضا شاخه ای حقوق بین الملل عمومی است اما دارای یک جنبه حقوق بین الملل خصوصی و همچنین یک جنبه حقوق داخلی نیز هست.

هدف

هدف از حقوق فضا، تنظیم فعالیت های فضایی و تدوین قواعد و مقررات حاکم بر این حوزه و رسیدگی به مشکلات عملی ناشی از اکتشاف و استفاده از فضای ماورای جو است.

ویژگی

از ویژگی های حقوق بین الملل فضایی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

قراردادی بودن: از ویژگی قراردادی حقوق فضا قرار دادی بودن آن است، زیرا اکثر مقررات آن در معاهدات درج شده است. هزینه های سنگین طراحی، ساخت و پرتاب اشیای فضایی چنان است که تنها با حمایت دولت ها امکان پذیر است.

غلبه معاهدات چند جانبه: از دیگر ویژگی های حقوق بین الملل فضایی، غلبه معاهدات چند جانبه به ویژه در جایی است که مربوط به قواعد و اصول پایه ای است. این به دلیل نقش تعیین کننده سازمان ملل در ایجاد حقوق قضایی است. حقوق فضایی نشان می دهد که همکاری بین المللی برای کنترل فعالیت های فضایی اجتناب ناپذیر است تا اختلالات و نا به سامانی ها صورت نپذیرد.

ارتباط با سایر رشته ها

حقوق بین الملل فضایی و حقوق هوایی

این دو رشته با یکدیگر تفاوت دارند. حقوق بین الملل هوایی، چنان که از عهدنامه های شیکاگو بر می آید، با حقوق فضایی منطبق نیست بلکه آن حقوق تنها تنظیم کننده مقررات مربوط به رفت و آمد اقسام ناوهایی است که بر اثر واکنش هوا در جو حرکت می کنند در صورتی که سفینه های فضایی را موشک ها به جلو می رانند و در ماورای جو قرار می دهند.

اسناد بین المللی

برخی از اسناد بین المللی در حوزه حقوق بین الملل فضا عبارتند از:

• اعلامیه 1148 مورخ 14 نوامبر 1957 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مربوط به کاهش تسلیحات که در آن خطرات نظامی ناشی از بهره برداری از فضا را یاد آور شده است.
• اعلامیه 1348 مورخ 13 دسامبر 1958 مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد تاسیس کمیته ای وابسته به مجمع عمومی به نام کمیته خاص استفاده صلح آمیز ماورای جو
• اعلامیه 1721 مورخ 20 دسامبر 1961 مجمع عمومی سازمان ملل متحد در زمینه اصل آزادی فضا
• اعلامیه 1184 مورخ 17 اکتبر 1963 مچمع عمومی سازمان ملل متحد در خصوص منع پرتاب و گردش سفاین فضایی حامل سلاح های هسته ای و دیگر سلاح هایی که قدرت تخریبی عظیم دارند
• عهدنامه مورخ 1963 در زمینه منع آزمایش های هسته ای در جو، ماورای جو و زیر دریاها.
• موافقت نامه میان ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق در تایید اعلامیه 1884
• اعلامیه 1962 مورخ 13 دسامبر 1963 مربوط به اصول حقوقی حاکم بر فعالیت های کشورها در کاوش و بهره برداری از فضای ماورای جو کره ماه و دیگر کرات آسمانی
• معاهده ۱۹۶۷ مبنی بر اصول حاکم بر فعالیت کشورها در کاوش و استفاده از فضای خارجی، از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی (پیمان فضای بیرونی)
• توافق‌نامه ۱۹۶۸ در مورد نجات فضانوردان، بازگشت فضانوردان و بازگشت اجسام به فضا (پیمان نجات فضانوردان)
• کنوانسیون ۱۹۷۲ درمورد مسئولیت بین‌المللی در برابر خسارات ناشی از اشیای فضایی (پیمان پذیرش مسئولیت فعالیت‌های فضایی)
• کنوانسیون ۱۹۷۵ دربارهٔ ثبت اشیا در فضا راه اندازی شد (پیمان ثبت جزئیات اجسام پرتاب شده به فضا)
• توافقنامه ۱۹۷۹ مربوط به فعالیتهای دولت ها دربارهٔ ماه و سایر اجرام آسمانی (پیمان ماه)