ماده ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی
در قتل و سایر جنایات عمدی، مجنی علیه می تواند پس از وقوع جنایت و پیش از فوت، از حق قصاص گذشت کرده یا مصالحه نماید و اولیای دم و وارثان نمی توانند پس از فوت او، حسب مورد، مطالبه قصاص یا دیه کنند، لکن مرتکب به تعزیر مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات» محکوم می شود.
توضیح واژگان
مجنی علیه عبارت از کسی است که از ناحیه وقوع جرم دیگری متحمل ضرر شده است.341204 در این ماده مقصود از مجنی علیه همان مقتول است.350544
نکات توضیحی تفسیری دکترین
این ماده در خصوص امکان تسری اسقاط حق قصاص ولی دم به خود مجنی علیه پیش از حدوث مرگ است که مقید به قیدی نمی باشد350524 که امری است بر خلاف اصول کلی قوانین جزایی ایران. چرا که در این خصوص به لحاظ حفظ حقوق عمومی، معافیت از مجازات جز در موارد استثناء پذیرفته نشده است.614688البته احراز عقل و بلوغ و نیز منجز بودن بلوغ و اختیار در فرد مقتول ییش از قتل، لازمه نفوذ این اذن است.350560 با وجود این برخی میان تعلق حق قصاص به مجنی علیه یا ولی دم اختلاف نظر دارند350580 همچنین لازم است تاکید شود در فرض گذشت مجنی علیه از جنایت پس از وقوع آن و فوت وی در اثر سرایت جنایت یا ضربه ای جدید، اولیاء دم حق قصاص نفس دارند.354544 در همین جا ذکر این نکته لازم است که با توجه به آمره بودن قوانین جزایی، مجنی علیه حق ندارد پیش از جنایت به قاتل وی تعهد دهد که در صورت وقوع قتل، او را تعقیب نمی کنند. در فرض وقوع چنین تعهدی نیز نباید برای آن اعتباری قائل شد. لذا رضایت مجنی علیه به رفع قصاص بر اساس ماده فوق را نباید به معنای تجویز قتل دانست.614604
در خصوص جانشینی دیه به جای قصاص در فرض عفو جانی از سوی مقتول اختلاف نظر وجود دارد. گروهی معتقدند در این خصوص اولیاء دم حق دریافت دیه ندارند مگر اینک هدر توافق جانی و مجنی علیه به دریافت دیه اشاره شده باشد. اما گروهی دیگر دریافت دیه را برای رعایت حقوق اولیاء دم صحیح تر می دانند.354576
سوابق فقهی
یکی از سوالات قابل بررسی در این خصوص این است که در فرض سرایت جراحتی که مورد عفو قرار گرفته است به جان مجنی علیه و قتل وی، اولیا دمی که خواهان قصاص هستند، باید دیه جراحت اولیه را بپردازند یا خیر؟ به نظر شیخ طوسی در این صورت اولیاء دم مکلف به پرداخت دیه جراحت هستند. در کتاب تحریر الوسیله نیز این نظر دارای اشکال است هرچند احوط شمرده شده است.354548
مصادیق و نمونه ها
یکی از مواردی که در خصوص این حالت مورد بحث و اختلاف نظر است، وضعیت فردی است که به علل مختلفی از قبیل بیماری صعب العلاج یا سخت راضی به قتل خویش است. بعضا به این حالت قتل از روی ترحم نیز گفته می شود.برخی از کشور ها چنین حالتی را از جهات کیفیت مخففه دانسته اند.303004 البته این حالت را باید از مساعدت نمودن به خودکشی دیگری تفکیک کرد. قتل از روی ترحم در هر حال بر اساس قوانین ایران جرم محسوب می شود.353104 چرا که حرمت قتل وابسته به نظر شارع است نه مجنی علیه4946496