ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)

از بین بردن کامل بویایی، موجب دیه کامل است و از بین بردن قسمتی از آن، ارش دارد. تبصره ـ اگر در اثر جنایت، بویایی یکی از دو سوراخ بینی به‌طور کامل از بین برود نصف دیه کامل دارد.

پیشینه

این ماده برگرفته از ماده ۴۶۲ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ است اما تفاوت‌هایی بین دو ماده وجود دارد. اول آنکه در قانون قدیم از موردی که حکم به پرداخت ارش می‌شد، صحبت نشده بود. و دوم آنکه حکم مذکور در ذیل ماده ۴۶۲ قدیم در قانون جدید ذکر نشده‌است و سوم همان که اندک تفاوت در عبارات ۲ ماده وجود دارد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در مورد دیه بویایی، باید توجه داشت که بویایی قابل مقایسه با اعضای تک فردی یا دو فردی بدن نیست؛ زیرا عضو محسوب نمی‌شود.ضمناً هرگاه حس بویایی از راهی غیر از صدمه به مجرای بینی از بین برود، مشمول ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی خواهد بود.

سوابق فقهی

در رابطه با دیه از بین رفتن بویایی، آیت الله خمینی معتقدند اگر جنایتی سبب شود که هر دو سوراخ بینی کسی فاقد این حس شود، باید دیه کامل پرداخت شود و اگر یکی از آن دو فاقد این حس شود، باید نصف دیه کامل را بدهد. هرچند که فرض دوم محل اشکال است.فقهای عامه نیز معتقدند که اتلاف حس بویایی، مثل سایر حواس دارای دیه کامل است و از پیامبر نقل می‌کنند که: «فی المشام الدیه» همچنین گفه اند که از بین بردن حس بویایی یکی از دو سوراخ بینی موجب نصف دیه کامل است.اگرچه در مورد نصف دیه کامل دانستن از بین رفتن بویایی یکی از دو سوراخ بینی نظر مخالف وجود دارد و این سؤال مطرح است که آیا باید دیه این منفعت را به تعداد مجرای بینی، یعنی به دو، تقسیم کرد یا خیر؟ که باید گفت ظاهراً نویسندگان قانون مجازات اسلامی تقسیط دیه کامل به دو را پذیرفته‌اند. اما عده دیگری از آنان، تقسیط دیه بر تعداد اعضا را منصرف به اعضای ظاهری می‌دانند و قائل به این هستند که نمی‌توان این قاعده را در منافع جاری ساخت. در نتیجه از بین بردن حس بویایی یکی از آنها، موجب ثبوت نصف دیه کامل نیست؛ لذا در صورتی که حس بویایی یکی از دو مجرا زائل شود، باید با صلح حکم صادر گردد. به نظر می‌رسد این صلح نیز قهری باشد؛ یعنی اگر بین طرفین سازش حاصل نشد قاضی برای فصل خصومت، حکم به پرداخت جریمه ای که با نظر خبره تعیین می‌کند، می‌دهد.

گفتنی است در مورد دیه بویایی و زایل کردن آن از دو سوراخ بینی، حکم به صحیح عاصم بن حمید از محمد بن قیس از امام باقر استناد می‌شود که در آن حدیث آمده‌است:در زمان امیرالمؤمنین مردی ادعا کرد که در اثر ضربتی بینایی، بویایی و نطق خود را از دست داده‌است و امام (ع) فرمودند: «ان کان صادقا فقد وجبت له ثلاث دیات النفس.»