ماده ۱۳۹ قانون مدنی
حریم در حکم ملک صاحب حریم است و تملک و تصرف در آن که منافی باشد با آن چه مقصود از حریم است بدون اذن از طرف مالک، صحیح نیست و بنا بر این کسی نمی‌تواند در حریم چشمه و یا قنات دیگری چاه یا قنات بکند ولی تصرفاتی که موجب تضرر نشود جایز است.
توضیح واژگان
بئر، یعنی چاه.(27343)
کلیات توضیحی تفسیری دکترین
تشخیص حریم املاک نسبت به اراضی مجاور آن، برای جلوگیری از ورود زیان به مالک است؛ چراکه تصرف دیگران در اطراف قنات و ...، ممکن است موجب ورود زیان به مالک گردد.(3332)
تصرف در قنواتی که در اراضی موات، ایجاد گردیده؛ تا حدی که با حریم املاک مجاور، در تعارض نباشد؛ اشکالی ندارد.(47037)
در مواردی حق حریم، مانع مالکیت دیگران گردد؛ شباهت زیادی به حق مالکیت دارد؛ اما در سایر موارد، حریم را، می توان یک حق ارتفاق منفی محسوب نمود.(1779)
مبنای حق حریم، که ممانعت از زیان صاحب ملک، قنات، رود و ... است؛ اقتضا می نماید که حق مزبور، در زمین غیر نیز جاری باشد.(3334)
با توجه به مفاد این ماده، مبنای حق حریم، منع ورود زیان به صاحب حق مزبور بوده؛ و منافاتی با کمال انتفاع موضوع ماده 136 قانون مدنی ندارد. چراکه نقص در انتفاع نیز، زیان محسوب می گردد.(22922)
مستندات فقهی
با استناد به روایتی از امام حسن عسکری، فاصله بین دو قنات، باید طوری باشد که به هیچ یک از مالکین قنات ها، زیانی وارد نگردد.(54120)
سوابق فقهی
تشخیص زیان بار بودن یا نبودن چاه، با اهل خبره است؛ لیکن اگر حفر چاه در ملک شخصی، موجب تضرر دیگران نگردد؛ مانعی ندارد.(9927)
احداث بنا در حریم قنات، ممنوع است.(8930)
رویه های قضایی
به موجب دادنامه شماره 758/14 مورخه 20/11/1370 شعبه 14 دیوان عالی کشور، اگر صدور پروانه چاه، به حقوق اشخاصی که در آن مکان، دارای شاخه آبدهی هستند؛ زیان وارد آورد؛ چنین پروانه ای، قابل ابطال است.(189717)
به موجب دادنامه شماره 105 مورخه 29/1/1322 شعبه 6 دیوان عالی کشور، تصرف در حریم قنات غیر، ممنوع نیست؛ مگر تصرفی که به صاحب حق، زیان رسانَد؛ مانند حفر چاه در حریم قنات.(41670)
به موجب دادنامه شماره 126 مورخه 29/1/1334 شعبه 4 دیوان عالی کشور، هرچند نظافت و لایروبی قنات، توسط یک از مالکین آن، به جهت رفع اختلال در عبور آب به ملک وی، ممکن است به زیان سایر شرکا باشد؛ لیکن اشکالی ندارد.(41672)
انتقادات
قانونگذار، در این ماده، حریم را، در حکم ملک اشخاص دانسته؛ لیکن منظور خود را، از بیان چنین حکمی، به طور صریح اعلام ننموده است.(1784)
قانونگذار، در این ماده، بین اقسام حریم، تفکیک قائل نشده است. (1784)