ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری: هرگاه محكومٌ عليه به بيماري جسمي يا رواني مبتلا باشد و اجراي مجازات موجب تشديد بيماري و يا تأخير در بهبودي وي شود ، قاضي اجراي احكام كيفري با كسب نظر پزشكي قانوني تا زمان بهبودي ، اجراي مجازات را به تعويق مي اندازد . چنانچه در جرائم تعزيري اميدي به بهبودي بيمار نباشد ، قاضي اجراي احكام كيفري ، پس از احراز بيماري محكومٌ عليه و مانع بودن آن براي اعمال مجازات ، با ذكر دليل ، پرونده را براي تبديل به مجازات مناسب ديگر با در نظر گرفتن نوع بيماري و مجازات به مرجع صادر كننده رأي قطعي ارسال مي كند .

تبصره ماده 502: هرگاه حين اجراي مجازات ، بيماري حادث شود و تعويق اجراي مجازات فوريت داشته باشد ، قاضي اجراي احكام كيفري ، ضمن صدور دستور توقف اجراي آن ، طبق مقررات اين ماده اقدام مي كند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

تعویق اجرای مجازات در این ماده شامل همه‌ی مجازات ها ( حدود، قصاص، دیات و تعزیرات ) می‌باشد و این تعویق تا زمان بهبودی محکوم‌علیه ادامه دارد. امکان تبدیل مجازات فقط به شرطی وجود دارد که مجازات تعزیری باشد و وضعیت بیماری محکوم‌علیه به گونه‌ای باشد که امیدی به بهبودی او وجود نداشته باشد و بیماری او هم مانع از اجرای مجازات گردد. همانگونه که گفته شد تبدیل مجازات اختصاص به جرائم تعزیری دارد و قانونگذار با بیان این مطلب حدود ، قصاص و دیات را از این امر مستثنی نموده است و اگر امیدی به بهبودی محکوم علیه نباشد مجوزی برای تعویق اجرای مجازات وجود ندارد.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

یکی از استثنائات قاعده‌ی "لا تاخیر فی الحد" ، مریض بودن مرتکب است و تا زمان بهبود وی حد جاری نمی‌شود مگر اینکه مصلحت تعجیل در اجرای حد را اقتضا کند. عقیده اکثر فقها در این است که در حدود سالب حیات ، بیماری جسمی تاثیری در اجرای این حدود نداشته و مجازات اجرا می‌گردد. برخی فقها معتقدند بر بیمار و زن مستحاضه حد جلد، اجرا نمی‌شود ولی اجرای رجم در مورد این افراد را بدون اشکال می‌داند . هم چنین معتقدند که اگر مصلحت در اجرای سریع حد باشد ، در خصوص بیمار و زن مستحاضه می‌توان آن را به صورت ضغث اجرا نمود. اگر کسی که اجرای حد بر او واجب شده است بیمار باشد به گونه‌ای که بیم از دست رفتن او در اثر اجرای حد وجود داشته باشد حاکم می‌تواند تا بهبودی بیمار صبر کند یا او را با دسته‌ای تازیانه که شامل تعداد تازیانه‌ها است بزند.

سوابق فقهی

روایت شده است که مردی که بیماری عطش و استسقا داشت و مرتکب زنا با زنی شده بود را نزد پیامبر آوردند. پیامبر دستور داد دسته‌ای چوب بیاورند که در آن یکصد شاخه و ساقه وجود داشت و آن مرد را با این دسته‌ی چوب یک مرتبه زد و او را رها کرد. هم چنین از امام صادق (ع) نقل شده است که شخص مریضی که زخم در بدن داشت را برای اجرای حد نزد حضرت علی (ع) آوردند. امام فرمود او را ببرید، وقتی خوب شد بیاورید تا حد را جاری کنم.

رویه قضایی

نظریه 7/7667 _ 1366/12/19 ا.ح.ق: اولا_ در موردی که محکوم علیه مجازات شلاق، جهت معافیت دایم یا موقت از اجرای حکم شلاق به علت کسالت و مرض تقاضای معرفی به پزشک نماید چون تشخیص صحت و مرض و تحمل یا عدم تحمل مجازات شلاق از امور فنی و تخصصی علم پزشکی است دادسرا مکلف به قبول تقاضا و معرفی وی به پزشکی قانونی است.

ثانیا_ تشخیص قاضی اجرای احکام نسبت به سلامت و مرض محکوم علیه نظیر افراد عادی است در این مورد باید پزشک متخصص اظهار نظر نماید.