ماده ۱۲۵ قانون آیین دادرسی کیفری

معاينه محل و تحقيق محلي توسط بازپرس و يا به دستور او توسط ضابط دادگستري انجام مي شود . هنگام معاينه محل ، اشخاصي كه در امر كيفري شركت دارند مي توانند حاضر شوند ، اما عدم حضور آنان ، مانع از انجام معاينه نيست .

تبصره ماده 125 : هرگاه حضور متهم يا ساير اشخاصي كه در امر كيفري شركت دارند در هنگام معاينه محل ضروري باشد ، مكلفند به دستور بازپرس در محل حاضر شوند .

توضیح واژگان

مقصود از معاینه محل را همان مشاهده محل وقوع جرم در راستای بررسی این محل و جمع آوری آلات و دلایل جرم دانسته اند. همچنین مقصود از عبارت « شرکت در امر کیفری » را نباید همان شرکت در جرم دانست. بلکه مقصود از کسانی که در امر کیفری شرکت دارند، افرادی است که به هر نحوی در پرونده کیفری دخالت دارند. اعم از آن که متهم باشند یا خیر. البته شهود و مطلعین را نمی توان در این زمره آورد.

فلسفه و مبانی نظری ماده

با رشد و پیشرفت روز افزون دانش و تکنولوژی در عصر حاضر، تحقیقات محلی و کارشناسی در امور کیفری و در راستای کشف حقیقت از جمله شناسایی هویت مجنی علیه و متهم و امور دیگر اهمیت بسزایی یافته است. از این رو لازم است این امر مورد توجه قانونگذار نیز قرار گرفته شود.

مطالعات تطبیقی

در حقوق فرانسه معاینات محلی بر عهده بازپرس است که شخصیتی مستقل از قاضی دادگاه می باشد. همچنین ویژگی غیرعلنی و غیر ترافعی بودن معاینات محلی در حقوق فرانسه اهمیت چندانی ندارد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

معاینه محل را از جمله مواردی دانسته اند که می تواند در شکلگیری علم قاضی موثر باشد. به خصوص در جرایمی که وقوع جرم ارتباط مستقیمی با محل وقوع ان دارد نظیر تخریب زراعات، احراق اماکن، به قتل رساندن افراد و رها کردن جسد در محلی خاص، سرقت و ... معاینه محل توسط قاضی تحقیق و تنظیم صورتمجلسی در این خصوص می تواند موثر باشد.به عبارت دیگر گاه نحوه ارتکاب جرم به گونه ای است که موجب به جای ماندن آثاری از آن در محل وقوع جرم می شود. لذا بررسی این آثار می تواند بازپرس را از چگونگی ارتکاب فعل مجرمانه، تعدد یا انفراد متهمان و... آگاه کند.در مواردی بررسی بیشتر آثار و ادوات جرم، کالبد شکافی و برسی اسناد و نامه های به جای مانده در محل وقوع جرم ،می تواند علم قاضی را نسبت به قضیه حاصل کند. یکی از موارد موثر در حصول این علم، معاینات محلی است. لازمه دیدار از صحنه های وقوع جرم و نیز ملاحظه محل، صدور قرار معاینه محل است.

در خصوص دیگر افراد در هنگام معاینه محل، عده ای معتقدند دعوت از اصحاب پرنده در این جلسات جز در مواردی ضروری، ضرورتی ندارد. اما در فرضی که خود این افراد مایل به حضور باشند، بازپرس حق ممانعت از حضور ایشان را ندارد. لذابرخی معتقدند قاضی نمی تواند به استناد محرمانه بودن تحقیقات، مانع از حضور اصحاب پرونده در جلسات معاینات محلی شود. چرا که این حق به طور مطلق به آن ها داده شده است. این امر بویژه در خصوص بزه دیده بسیار مهم است. چرا که حضور او می تواند موجب حفظ حقوق وی و کشف حقیقت شود. از همین روی به عقیده این گروه مرجع تحقیق مکلف به اطلاع دادن زمان معاینه محل به این افراد است.

بسیاری از حقوقدانان و جرم شناسان به لزوم اجرای تحقیقات و معاینات محلی در مرحله تحقیقات محلی به لحاظ حفظ و مشاهده بهتر آثار جرم اشاره نموده اند.

رویه قضیه

به موجب نظر کمیسوین در یکی از شنست های قضایی، با توجه به لزوم رعایت فوری بودن و سری بودن تحقیقات کیفری، رعایت تشریفات دادرسی مدنی در معاینات محلی که موجب تاخیر در روند رسیدگی شود ضرورتی ندارد.