ماده ۳۱ قانون مدنی

هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی‌توان بیرون کرد مگر به حکم قانون.

توضیح واژگان

به تصرفی که درنتیجه عقود یا ایقاعات، به وجود آید؛ تصرف حقوقی گویند. (۲۸۸۰۲)

به یکی از انواع تصرف حسی، که با فعل صورت می‌پذیرد؛ تصرف فعلی گویند. (۲۸۸۱۹)

تصرف در لغت، یعنی چیزی را به دست آوردن، دست به کاری زدن، و مالک شدن چیزی، و در اصطلاح، به وضعیتی که مالی، در اختیار شخصی بوده و آن شخص، بتواند به حق یا عدوان، در مورد آن مال تصمیم‌گیری نماید؛ تصرف گویند. (۴۲۵۹۸۹)

پیشینه

مکتب سوسیالیزم، که قلمرو آن، اتحادیه جماهیر شوروی بود؛ عقایدی برخلاف اصل احترام به مالکیت دیگران را، ترویج می‌نمود. (۲۰۴۷۱)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

انحصاری بودن مالکیت، دلالت بر محق بودن مالک، نسبت به منع تصرف دیگران در ملک خود دارد. (۳۰۶۰)

مبنای وضع این ماده، اصل حرمت مال غیر است. (۲۰۴۷۱)

با استناد به قیاس اولویت، مفاد این ماده، نسبت به سلب مالکیت نیز، جریان دارد. (۲۲۷۳۶)

مقررات مربوط به تصرف عدوانی در قانون آیین دادرسی مدنی، و غصب در قانون مدنی، در راستای تضمین حکم این ماده، وضع گردیده‌اند. (۲۲۷۳۷)

بین مفاد این ماده، و اصل ۴۷ قانون اساسی، از جهت رعایت حرمت مال دیگران، تناسب وجود دارد. (۴۲۷۰۳۱)

برخلاف مقررات مربوط به تصرف عدوانی و غصب، موضوع مفاد این ماده، سلب مالکیت از مالک است؛ نه تصرف در مال وی، بدون سلب مالکیت. (۴۲۷۰۳۳)

سلب مالکیت از اشخاص، به موجب حکم قانون، استثنایی بر حکم این ماده است. (۴۲۷۰۳۴)

مستندات فقهی

آیه ۲۹ سوره نساء، «... لاتَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ»، دلالت بر لزوم احترام به مالکیت دیگران دارد. (۳۳۲۶۸)

سوابق فقهی

در رابطه با احداث خیابان در زمین مردم، اذن مالک یا ولی امر، ضروری است. (۸۷۵۵)

نمی‌توان اموال مشروع کسی را، به بهانه زیاد بودن، از او گرفت. (۸۷۵۲)

در موارد خاص، فقط حاکم شرع، می‌تواند اشخاص را، ملزم به اجاره ملک خود، به مبلغی کمتر از اجاره بهای رایج ملک نماید. (۹۲۰۳)

بدون اذن مالک قنات، صاحبان اراضی مجاور، حق حفر چاه، و استفاده از آب آن را ندارند. (۹۱۸۰)

مصادیق و نمونه‌ها

• مالک، می‌تواند مانع قدم زدن دیگران در باغ خود گردد؛ هرچند از این امر، متضرر نگردد. (۳۰۶۰)