ماده ۸۶۲ قانون مدنی
اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند سه طبقه اند:
۱- پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد.
۲- اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها.
۳- اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها.
توضیح واژگان
جد یعنی پدر پدر و پدر مادر و هرچه بالاتر رود.(29427)
ولد در لغت یعنی فرزند بلاواسطه(49547)
خویشاوندی عرضی یعنی قرابت بین دو شخص که بلاواسطه یا باواسطه، از شخصی واحد به وجود آمده اند.(39071)
به رابطه ناشی از تولد، نسب گویند؛ مشروط بر تأیید عرف و شرع. (661285)
به هر زنی که از پدر یا مادر انسان، یا از هر دوی آنها به وجود آید؛ اخت گویند.(20104)
پیشینه
در آیین یهود، با وجود شخص مذکر در بین وراث، اشخاص مؤنث، از ارث محروم می گردند. بنابراین اگر متوفی فاقد پسر باشد؛ اموال او به دخترش می رسد. و نوه میت، بر دختر او تقدم دارد؛ اما دختر بر براداران متوفی مقدم است. و در دین یهود، پسر ارشد، از پدر خود دو برابر سایر اولاد متوفی ارث می برد؛ و پدر نمی تواند خلاف این حکم، وصیت نماید؛ ولی دررابطه با میراث مادر، همه فرزندان، به یک میزان سهم خواهند داشت.(767390)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
خویشاوندی طولی که در آن، شخصی، از دیگری تولد یافته است را؛ می توان به خویشاوندی طولی صعودی و نزولی تقسیم نمود. خویشاوندی طولی صعودی نظیر قرابت پدر با فرزندان یا نوه های خود، و قرابت نزولی مانند خویشاوندی فرزند با پدر و پدربزرگ خویش(39070) و در طبقه سوم، عمو و عمه و دایی و خاله، جزء درجه اول وراث می باشند و فرزندان آنان، در درجه دوم قرارگرفته؛ و به همین ترتیب، باوجود نسل های بعدی، یک درجه به خویشان میت در همان طبقه، افزوده می گردد.(39088) و در طبقه دوم، دو نوع وارث وجوددارد: یکی اجداد، و دیگری خواهران و برادران متوفی، و هیچکدام از این دو صنف، دیگری را از ارث محروم نمی نماید. (49393) و قانونگذار در این ماده، تصریح به لفظ "اولاد اولاد" نموده است. چراکه کلمه "اولاد" به تنهایی نمی توانست دلالت بر نوادگان متوفی نیز نماید و به کاربردن لفظ "اولاد" برای نوه ها، استعمالی مجازی محسوب می گردد.(49547) و نسب را می توان به دو دسته تقسیم نمود: اول آنکه کسی، ولو با واسطه، موجب تولد شخص دیگری گردد؛ مانند رابطه نسب فرزند با جد خود. و دوم آنکه دو شخص به موجب تولد از شخص ثالث، باهم رابطه خویشی پیدا نمایند؛ نظیر رابطه خواهر و برادر با پدر یا جد خود.(582456) و ترتیب بین طبقات ارث، در درون این طبقات هم رعایت می شود؛ به گونه ای هرطبقه به چند درجه قابل تقسیم است؛ و باوجود درجه بالاتر، درجات بعدی از ارث محروم می گردند.(893607) و عمو و عمه و دایی و خاله میت، به واسطه جد و جده او به وجودآمده اند؛ پس بدیهی است که جده و جده در طبقه دوم ارث بری قرارگرفته و باوجود آنها، فرزندانشان از ارث محروم گردند.(49367)
سوابق فقهی
دایی و خاله در کنار عمو و عمه، از متوفی ارث می برند.(13219)
انتقادات
هرچند لفظ "اجداد" در این ماده، شامل جده نیز می گردد؛ لیکن شایسته بود تا قانونگذار، به کلمه "جدات" نیز اشاره می نمود.(3917)