ماده ۸۸۷ قانون مدنی
حجب بر دو قسم است: قسم اول آن است که وارث از اصل ارث محروم می‌گردد، مثل برادرزاده که به واسطه بودن برادر یا خواهر متوفی، از ارث محروم می‌شود یا برادر ابی که با بودن برادر ابوینی از ارث محروم می‌گردد؛
قسم دوم آن است که فرض وارث از حد اعلی به حد ادنی نازل می‌گردد مثل تنزل حصه‌ی شوهر از نصف به ربع در صورتی که برای زوجه اولاد باشد و همچنین تنزل حصه‌ی زن از ربع به ثمن در صورتی که برای زوج او اولاد باشد.
توضیح واژگان
حجب حرمان یعنی حجب اسقاط. (81964)
حجب اسقاط یا حجب کل، یعنی حجب از تمام ترکه(81960) (1068782)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
اقسام حجب عبارتند از: حجب از اصل ارث، و حجب از بخش از ترکه (271312) (361281) و در حجب از اصل ارث، هر طبقه ای، حاجب طبقه بعدی وراث بوده و یا به عبارتی، اقربای نزدیک متوفیف خویشان دورتر او را از ارث محروم می نمایند. (271312) و حجب نقصانی، مربوط به وارثی است که سهم او، همیشه نسبت مشخصی از ماترک می باشد؛ که حاجب، سهم او را از حد بالا به حد پایین، کاهش می دهد.(38716) و حجب را می توان به اقسام زیر تقسیم نمود: حجب به نفع خود، و حجب به نفع دیگری. حجب به نفع خود مانند اینکه فرزندان متوفی، وارث همه ماترک او گردیده و به نوادگان، چیزی نمی رسد. حجب به نفع دیگری، مانند موردی که با وجود دو برادر ابوینی برای میت، سهم مادر از یک سوم به یک ششم تنزل نموده؛ و بقیه ترکه به پدر می رسد.(271314)
انتقادات
با وجود اولاد برای میت، سهم پدر او، یک ششم ترکه است؛ و این به معنای تنزل سهم پدر، از فرض اعلی به فرض ادنی نمی باشد؛ چون پدر فقط دارای یک فرض است و اگر متوفی دارای فرزند نباشد، پدر او، قرابت بر است. (49558) و درمورد عول نیز، نقصان به خواهر یا خواهران میت وارد می شود؛ بی آنکه سهم آنان از فرض اعلی به فرض ادنی، تنزل یابد.(49557) پس تعریف حجب نقصانی، به تنزل فرض وارث از حد اعلی به حد ادنی، صحیح نیست.(49558) (1068791)
سوابق فقهی
بعضی از وراث متوفی، محجوب از اصل ارث هستند؛ و برخی دیگر، تنها از قسمتی از ارث محروم می شوند؛ و برخی دیگر را، هیچ وارث دیگری نمی تواند از ارث محروم نماید. برای قسم اخیر، فرزندان متوفی را می توان مثال زد.(5550)
مصادیق و نمونه ها
- چنانچه متوفی دارای فرزند یا نوه باشد؛ دراینصورت سهم پدر و مادر او، به یک ششم تنزل می کند.(1070304) و فرزند متوفی، سهم زوج میت را، از یک دوم به یک چهارم کاهش می دهد.(271314)
- درصورتیکه پدر متوفی زنده باشد؛ به برادر وی، چیزی نمی رسد.(1068782)
- برادر ابوینی، حاجب برادر ابی، از اصل ارث است.(501541)
- پدر متوفی، پدربزرگ او را از ارث، محروم می نماید.(271312)
- خواهر متوفی، حاجب برادرزاده او است.(1068882)