ماده ۸۹۶ قانون مدنی
اشخاصی که به فرض ارث می‌برند عبارتند از: مادر و زوج و زوجه.
توضیح واژگان
میراث المسمی، یعنی فروض ارث بری مقرر در قرآن. (۸۶۲۱۵)
فرض، عبارت است از سهم مقرر در قرآن. (۱۰۱۸۲۱۲) و فرض، یعنی سهم معین از ترکه، که به بعضی از ورثه می‌رسد. (۲۶۵۶۲۷)
پیشینه
در اوایل ظهور اسلام، به موجب آیه ۲۴۰ سوره بقره، مرد موظف بود که وصیت نماید تا پس از مرگ وی، نفقه همسرش، از ترکه پرداخت گردیده؛ و نیز در این مدت، زوجه را از خانه شوهر اخراج نکنند. لیکن به نظر مفسران، این آیه، با نزول آیات مربوط به ارث زن و عده وفات، منسوخ شد. (۴۶۵۵۸۲)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
به عقیده برخی از حقوقدانان، ورثه فرض بر میت عبارتند از: والدین متوفی، همسر میت، دختر و دختران متوفی و خواهر و خواهران وی، خواهران و برادران مادری متوفی. (۳۶۱۲۶۵) پس مادر، همیشه فرض بر است؛ زیرا فرض او درصورت وجود فرزند برای متوفی، یک ششم ترکه بوده؛ و درصورت فقدان فرزند برای میت، یک سوم ماترک ماترک را می‌برد. (۳۸۸۷۲)
مستندات فقهی
در آیه ۱۲ سوره نساء «وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَاجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَإِنْ کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاءُ فِی الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصَی بِهَا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ» دلالت بر فرض بر بودن زوج و زوجه دارد. (۳۹۷۱۲) که البته با استناد به روایتی از امام باقر، کسی نمی‌تواند حصه زوج و زوجه را، از آنچه در قرآن معین شده، کمتر نماید. (۳۹۷۱۳)
سوابق فقهی
زوج و زوجه، از وارثان فرض بر میت هستند که، در کنار همه طبقات، حصه خود را می‌برند. (۳۹۷۱۳) پس همسر متوفی، فقط به فرض زوج می‌برد؛ مگر در آنجا که زوجه با امام، شریک در ارث گردد. (۱۳۵۵۹)
رویه‌های قضایی
به موجب نظریه مشورتی شماره ۲۶۰/۷ مورخه ۶/۲/۱۳۶۶ اداره حقوقی قوه قضاییه، مادر، فقط به فرض، ارث می‌برد. (۱۳۹۴۰۵۰)
انتقادات
قانونگذار باید در این ماده، اقربای امی متوفی را، در دسته وراث همیشه فرض بر، ذکر می‌نمود. (۳۸۸۶۶)