تبلیغ علیه نظام

جرم تبلیغ علیه نظام با انجام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران یا به نفع گروه ها و سازمانهای مخالف نظام محقق می شود. این جرم از جمله جرائم سیاسی است که بدون خشونت و بر پایه ی دانش، اندیشه، مرام یا گرایش سیاسی شخص صورت می گیرد.[۱]

پیشینه

ماده 5 ‌قانون مجازات مقدمین بر علیه امنیت و استقلال مملکت مصوب 1310: ‌

  • هر کس برای یکی از جرم ها و یا مجرمین مذکوره در مواد 1 و 2 و 3 در ایران به نحوی از انحاء تبلیغ نماید و هر ایرانی که بر علیه‌ سلطنت مشروطه ایران یا بر له یکی از جرمها و یا مجرمین مذکور در مواد فوق به نحوی از انحاء در خارج از ایران تبلیغ کند محکوم به یک سال تا سه‌ سال حبس تأدیبی خواهد شد.[۲]

این ماده در قانون راجع به مجازات اسلامی سال 1362 دارای پیشینه نیست، زیرا تصور قانونگذار بر این بود که تصویب چنین ماده ای، منجر به سوء استفاده مقامات دولتی و برخورد نامناسب با منتقدان خواهد شد.[۳]

عنصر قانونی

عنصر قانونی این جرم در ماده 500 قانون مجازات اسلامی تعزیرات مصوب 1375 ذکر شده است.

عنصر مادی

عنصر مادی این جرم عبارت است از: تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران یا به نفع گروه ها و سازمانهای مخالف نظام.منظور از «فعالیت تبلیغی» اعمالی مانند نوشتن مقاله، چاپ و پخش نشریه و اعلامیه، انجام مصاحبه های متعدد علیه نظام، تهیه پوستر، راه انداختن ایستگاه های رادیو و تلویزیون، گویندگی در شبکه های مذکور، ساخت فیلم، استفاده از هنر های تجسمی و ... است.[۴][۵] تشخیص سایر مصادیق فعالیت های تبلیغی بر عهده قاضی قرار دارد.[۶] نکته مهم آن است که فعالیت تبلیغی زمانی محقق می شود که فرد، کار خود را این قبیل اعمال قرار داده و در انجام آن اصرار ورزد[۷] بدین معنا که نوعی استمرار در این عبارت شرط شده و مرتکب با یکبار سخنرانی یا مصاحبه، مشمول مقررات این ماده نخواهد بود[۸]و این استمرار باید در حدی باشد که عرفا بتوان نسبت به آن اعمال، عنوان فعالیت را اطلاق نمود[۹] همچنین گفتنی است که در حقوق جزا فعل مرتکب مدنظر قرار می گیرد بنابراین اگر فردی یکبار سخنرانی کند و این سخنرانی بارها در فضای مجازی منتشر شود، نمی توانیم آن را نوعی فعالیت تبلیغی تلقی کنیم.[۱۰] با توجه به عبارات "علیه" و "به نفع" در متن ماده می توان این گونه برداشت کرد که تبلیغ باید به نحو موثری واقع شود، به طوری که اگر فعالیت تبلیغی فاقد هرگونه نفع و ضرری باشد، مشمول این ماده نخواهد بود.[۱۱] [۱۲] در مقابل نیز عده ای با نظر به اطلاق ماده هر فعالیت تبلیغی اعم از موثر و غیر موثر را مشمول ماده قرار داده اند.[۱۳] مرتکب جرم در این ماده، می تواند ایرانی یا خارجی، نظامی یا غیر نظامی، کارمند یا غیر کارمند باشد.[۱۴] اگر شخصی اصل نظام را مشروع بداند و به انتقاد صریح و قانونی از برخی برنامه ها و سیاست های آن بپردازد، مشمول ماده قرار نخواهد گرفت.[۱۵] تفاوت تبلیغ و انتقاد را می توان در عنصر روانی هر یک جست و جو کرد. در تبلیغ علیه نظام، نوعی ضدیت با نظام مشاهده می شود ولی هدف انتقاد، اصلاح نقاط ضعف از روی دلسوزی است.[۱۶] این جرم از جرائم مطلق است و تحقق آن نیازی به وقوع نتیجه خاصی ندارد.[۱۷] همچنین کسی که در فعالیت تبلیغی مباشرت ندارد ولی به نحوی انتشار این افکار را تسهیل میکند می تواند به عنوان معاون مورد تعقیب قرار گیرد. در پایان لازم به ذکر است که این عنوان مجرمانه، جرمی مستقل بوده و در فرض تحقق در دادگاه انقلاب محل ارتکاب جرم یعنی تبلیغ علیه نظام، مورد رسیدگی قرار می گیرد.[۱۸][۱۹]همچنین اگر کسی همزمان عضو گروه مجرمانه ای باشد و به انجام فعالیت های تبلیغی نیز بپردازد، مشمول مقررات تعدد معنوی قرار خواهد گرفت.[۲۰]

عنصر معنوی

عنصر روانی این جرم در وهله اول، سو نیت عام یعنی اراده ارتکاب فعالیت تبلیغی است، علاوه بر آن به نظر می رسد با توجه به عبارات "علیه ... و یا به نفع ..." مرتکب باید دارای سو نیت خاص یعنی قصد مخالفت با نظام یا قصد تضعیف و یا تزلزل نظام نیز باشد.[۲۱][۲۲]در مقابل عده ای صرف سو نیت عام را برای ارتکاب جرم کافی دانسته اند.[۲۳] اگر مرتکب جرم ادعا کند که فریب خورده و یا اغوا شده است میتواند حسب مورد تبرئه و یا مشمول مقررات تخفیف مجازات قرار گیرد.[۲۴]

انتقادات

به نظر می رسد جرم انگاری چنین عنوان مجرمانه ای که دارای معیاری قابل تمییز از فعالیت های مشروعی مانند امر به معروف، نهی از منکر، انتقاد و حتی یک اظهار نظر ساده در راستای حق، نیست مطابقتی با اصول جرم انگاری ندارد.[۲۵][۲۶] عبارات کلی و مبهمی که در نگارش ماده مورد استفاده قرار گرفته است، دست مجریان قانون را در محدودیت آزادی های مشروع شهروندان باز گذاشته که این امر، آشکارا بر خلاف اصول قانون اساسی و اهداف ارزشمند انقلاب اسلامی می باشد. [۲۷]

منابع

  1. حسن عالی پور و نوروز کارگری. جرایم ضد امنیت ملی. چاپ 1. خرسندی، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2103164
  2. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600084
  3. حسین میرمحمدصادقی. حقوق جزای اختصاصی (جلد سوم) (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی) (مطالعه تطبیقی). چاپ 17. میزان، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 431944
  4. حسین میرمحمدصادقی. حقوق جزای اختصاصی (جلد سوم) (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی) (مطالعه تطبیقی). چاپ 17. میزان، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 431960
  5. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 392700
  6. عباس زراعت. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه). چاپ 4. ققنوس، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 713888
  7. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600116
  8. عباس زراعت. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه). چاپ 4. ققنوس، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 713888
  9. جعفر کوشا. بایسته های حقوق جزای اختصاصی (جلد اول و دوم و سوم). چاپ 1. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2009124
  10. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600132
  11. عباس زراعت. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه). چاپ 4. ققنوس، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 713896
  12. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 392708
  13. ایرج گلدوزیان. محشای قانون مجازات اسلامی. چاپ 5. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1384.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 671668
  14. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600192
  15. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 857472
  16. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600140
  17. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600208
  18. عباس زراعت. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه). چاپ 4. ققنوس، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 714444
  19. عباس زراعت. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (همراه با فهرست تفصیلی عناوین مجرمانه). چاپ 4. ققنوس، 1389.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 714448
  20. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 392712
  21. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600216
  22. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600224
  23. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 392704
  24. عباس زراعت. شرح قانون مجازات اسلامی (جلد اول) (بخش تعزیرات). چاپ 2. فیض، 1377.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 392736
  25. حسن پوربافرانی. حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2600228
  26. علی خالقی. نکته ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، 1393.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4682216
  27. رضا نوربها. نگاهی به قانون مجازات اسلامی (1375-1370). چاپ 2. میزان، 1383.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 695556