ماده ۲۷۲ قانون آیین دادرسی مدنی

هرگاه خواهان ( مدعی) فاقد بینه و گواه واجد شرایط باشد و خوانده ( مدعی علیه) منکر ادعای خواهان بوده به تقاضای خواهان، منکر ادای سوگند می نماید و به موجب آن ادعا ساقط خواهد شد.

توضیح واژگان

سوگند بتی :سوگندی که برای اثبات ادعا به کار می رود و مدعی می تواند در صورت انکار مدعی علیه بدون هیچ دلیلی از او بخواهد که بر اظهار خود سوگند یاد کند این سوگند مانند اقرار دلیل مستقلی می باشد سوگند مزبور قاطع دعوا می باشد.535208

قسم نفی : قسمی که مدعی علیه بر نفی استحقاق مدعی یاد می کند که آن را قسم منکر هم گویند.84778

پیشینه

حقوقدانان مشهور مصری در تعریف مدعی چنین می گویند: «مدعی در دعوای استحقاق کسی است که ادعای مالکیت شی ای را دارد و مدعی علیه هم کسی است که که عادتا ملک را در ید خود دارد و آن را حیازت می کند» این نظر در ارتباط با دعاوی عینی مطرح گردیده است اما با توجه به آن مدعی کسی است که ادعایی را علیه شخص دیگر که مدعی علیه است مطرح می کند . 406535

مفاد این ماده در قوانین آیین دادرسی مدنی 1290 و 1318 مشابهی ندارد 140104/699556

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

مطابق این ماده چنانچه مدعی فاقد گواه و بینه باشد می تواند از دادگاه درخواست سوگند مدعی علیه را نماید و در صورت ادای سوگند توسط منکر ادعا ساقط می گردد.368536

مواد 272 الی 274 ق.ا.د.م از سقوط دعوا یاد می کنند و همچنین ظاهر ماده 1331 ق.م و مبانی فقهی که اقامه مجدد دعوا را نمی پذیرد قول به عدم استماع دعوا را از قوت بیشتری برخوردار می نماید 654106

در صورت اعلام ادا کننده سوگند مبنی بر اتیان سوگند دروغ این امر ، اقرار است به نفع طرف مقابل و دلیل محسوب می گردد و صدور حکم و یا تجدید نظر خواهی براساس آن صورت خواهد گرفت 143281

در ادای سوگند توسط مدعی علیه دو فرض وجود دارد : الف) وی منجزا بر نفی حق مدعی قسم یاد کند ب) متعلق قسم مدعی علیه ناظر به عدم اطلاع وی می باشد یعنی با قسم می گوید از اینکه ندعی چنین حقی بر ضمه ی او داشته باشد بی اطلاع است این نو قسم را قسم نفی العلم می نامند.410302

در هر حال استناد به سوگند مطابق این ماده در صورتی امکان دارد که مدعی از اثبات ادعای خود ناتوان باشد و ممکن است این ناتوانی به طرق مختلفی حادث شود.306733

پس از درخواست سوگند ،دادگاه در صورت احراز شرایط یاد شده ، قرار اتیان سوگند صادر می کند. این قرار از قرار های اعدادی یا مقدماتی است و و علی القاعده از هر حیث تابع همان آثار و احکام می باشد . با صدور این قرار سرنوشت پیروزی یا شکست مدعی در ادعای خود بستگی به سوگند دارد.334868

سوابق و مستندات فقهی

هرگاه مدعی علیه به برائت خود سوگند یاد کند دعوی مدعی مردود شناخته می شود در این مسئله میان فقها اختلافی وجود ندارد در صورتی که مدعی به بر محق بودن خود جازم باشد نسبت به تقاص از اموال مدعی علیه مجاز نیست اقدامی نماید مگر آن که مدعی علیه پس از سوگند، سوگند خود را تکذیب و یا به سهو و خطای خود اعتراف نماید که در این صورت چنانچه نسبت به ادای حق مماطه نماید صاحب حق می تواند تقاص نماید.544284

در اینک قسم نفی علم همانند قسم بتی خاتمه دهنده دعواست اختلاف نظر وجود دارد گفته اند که قسمنفی علم همانند قسم استظهاری است و لذا طرح دعوا و تقاص بعدی ممکن خواهد بود 654105

پدر عدی بن عدی گوید :« امرالقیس و مردی از حضرت  درباره زمینی نراعشان را خدمت رسول خدا (2) بردند ، و ایشان فرمودند آیا بینه دارید؟ گفت نه ، حضرت فرمودند پس او سوگند بخورد ، امرالقیس گفت : به خدا سوگند در این صورت زمینم را می برد ، پیامبر فرمودند: اگر او با سوگندش زمینت را ببرد از کسانی می شود که خداوند در روز قیامت به او نگاه نمی کند و او را پاک نمی سازد و برای او عذاب دردناکی است ، راوی می گوید مرد ترسید و آن زمین را به او برگرداند»697537

مصادیق و نمونه ها

اگر شخصی به ادعای وکالت از طرف مردی ، زنی را به عقد او در آورد ولی شوهر منکر وکالت باشد منکر قسم می خورد زیرا اصل عدم وکالت است (و پرداخت نصف مهر به عهده وکیل می باشد) مستند این حکم حدیث عمربن حنظله از امام صادق (ع) است 542684

پدر عدی بن عدی گوید :« امرالقیس و مردی از حضرت  درباره زمینی نراعشان را خدمت رسول خدا (2) بردند ، و ایشان فرمودند آیا بینه دارید؟ گفت نه ، حضرت فرمودند پس او سوگند بخورد ، امرالقیس گفت : به خدا سوگند در این صورت زمینم را می برد ، پیامبر فرمودند: اگر او با سوگندش زمینت را ببرد از کسانی می شود که خداوند در روز قیامت به او نگاه نمی کند و او را پاک نمی سازد و برای او عذاب دردناکی است ، راوی می گوید مرد ترسید و آن زمین را به او برگرداند»697537