ماده ۳۳ قانون مدنی

نما و محصولی که از زمین حاصل می‌شود، مال مالک زمین است، چه به خودی خود روییده باشد یا به واسطهٔ عملیات مالک، مگر این که نما یا حاصل، از اصله یا حبهٔ غیر حاصل شده باشد، که در این صورت، درخت و محصول، مال صاحب اصله یا حبه خواهد بود، اگر چه بدون رضای صاحب زمین کاشته شده باشد.

توضیح واژگان

به مالکیت در شیئی، به تبع مالکیت در شیئ دیگر، مالکیت تبعی گویند. (۸۵۱۵۷)

رابطه بین اشخاص و اشیاء، به نحوی که موجد هرگونه حق تصرف و انتفاع از عین مزبور باشد؛ مالکیت نام دارد. (۳۰۵۵)

به فایده و ثمره ای که به تدریج، از عین مال به دست آمده؛ و به نحو محسوس، از عین آن مال نمی‌کاهد؛ منفعت گویند. (۹۲۹۰۱۵)

پیشینه

در حقوق فرانسه، مال را به اصل و منفعت، تقسیم نموده‌اند. (۴۵۹۲۲)

حقوق فرانسه، نسبت به مالکیت منافع، ساکت است؛ اما حقوق مدنی اتیوپی، با آنکه از فرانسه اقتباس شده؛ مالکیت منفعت را، به رسمیت شناخته‌است. (۴۶۱۱۴)

قانونگذار در وضع این ماده، از حقوق فرانسه تبعیت ننموده‌است. (۴۶۲۰۵)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

مالکیت تبعی، ممکن است نسبت به نتایج طبیعی مال، ایجاد گردد؛ نظیر مالکیت نسبت به گندمی که از زمین می رویَد. (۲۲۷۳۹)

منفعتی که به صورت مال مادی، از عین مال به دست آید را، منفعت مادی نامند. مانند گندم روییده از زمین. چنین منافعی، پس از جدایی از عین، مال مستقلی محسوب می‌گردند. (۴۵۹۲۳)

اگر شخصی، بذر خود را، در زمین دیگری بکارد؛ آنچه که می رویَد؛ متعلق به صاحب دانه بوده؛ و وی باید به مالک زمین، اجرت المثل بپردازد؛ (۲۲۷۵۰) (۳۰۶۴) (۴۶۲۰۷) و اگر صاحب زمینی، بذر متعلق به غیر را، در مزرعه خود کشت نماید؛ محصول به دست آمده از بدر، متعلق به صاحب حبه بوده؛ و مالک زمین نیز، هیچ حقی نخواهد داشت. (۳۰۶۴) (۴۶۲۰۷)

مفاد این ماده، دلالت بر مالکیت تبعی صاحب زمین، نسبت به منافع ملک خود دارد. (۳۲۰۱)

اگرشخصی، بذر متعلق به پدرش را، در زمین عموی خود بکارد؛ آنچه که می رویَد؛ متعلق به صاحب دانه بوده؛ و وی باید به مالک زمین، اجرت المثل بپردازد. البته، بعید نیست که بتوان در رابطه با اجرت المثل زمین، حکم به تضامنی بودن مسئولیت صاحب بذر و زارع نمود. (۴۶۲۱۰)

سوابق فقهی

مالکیت منفعت معنایی ندارد؛ چون تملک معدوم محال است. (۴۶۱۱۶)

توابع عین، در احکام، تابع خود عین هستند. (۴۷۰۶۹)

اگر شخصی، بذر خود را، در زمین دیگری بکارد؛ آنچه که می رویَد؛ متعلق به صاحب دانه بوده؛ و وی باید به مالک زمین، اجرت المثل بپردازد. (۹۲۱۹)

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۱۲۱ مورخه ۱۱/۴/۱۳۷۲ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، صلح طرفین، نسبت به زمین و اعیان و اشجار آن، نافذ بوده؛ و لازم الاتباع می‌باشد. (۱۳۹۶۱۴۷)

مصادیق و نمونه‌ها

• گیاهان دارویی خودرو، منفعت طبیعی زمین محسوب می‌گردند. (۹۲۹۳۴۴)
• میوه‌های درختانی که با پول خادم مسجد، در ملک موقوفه غرس شده‌اند؛ اما مالک درخت؛ آنها را، وقف ننموده‌است؛ متعلق به خادم است. (۹۲۲۶)
• ثمره زمین، متعلق به صاحب بذر است؛ هرچند وی، صاحب زمین نباشد؛ یا مالکیت او نسبت به زمین مزبور، مشروع نباشد. (۹۲۳۲)