ماده ۵۶ قانون مدنی

وقف واقع می‌شود به ایجاب از طرف واقف به هر لفظی که صراحتاً دلالت بر معنی آن کند و قبول طبقه اول از موقوف علیهم یا قائم مقام قانونی آن‌ها در صورتی که محصور باشند مثل وقف بر اولاد و اگر موقوف‌علیهم غیرمحصور یا وقف بر مصالح عامه باشد در این صورت قبول حاکم، شرط است.

توضیح واژگان

به موقوفاتی که منافع آن، نصیب گروهی نامحصور گردد، وقف عام گویند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

وقف، عقدی معین بوده؛ و شرایط صحت قراردادها، باید در مورد آن رعایت گردد.

قبول وقف عام، ممکن است توسط نماینده اوقاف، یا سازمانی که موقوفٌ علیه است؛ صورت پذیرد.

وقف، می‌تواند به وسیله معاطات صورت پذیرد. لیکن قانونگذار، بنابر غلبه، واژه «لفظ» را، به کار برده‌است.

وقف را، نمی‌توان عقد محسوب نمود؛ زیرا بین قبول در وقف با سایر عقود، تفاوت‌هایی وجود دارد.

وقف، به دو دسته محصور و غیرمحصور، قابل تقسیم است. وقف بر غیرمحصور را، می‌توان به وقف بر اشخاص، و وقف بر مصالح عامه تقسیم‌بندی نمود.

وقف به سه دسته خاص، عام، و ترکیبی از خاص و عام، قابل تقسیم است.

وقف، عقدی است لازم و تشریفاتی، که در آن، قبض شرط است.

به نظر برخی از حقوقدانان، منظور از حاکم در این ماده، به‌طور کلی نماینده جامعه است. و به نظر برخی دیگر، حاکم در این ماده، مقام صالح دستگاهی است که وقف، به نفع آن انشاء گردیده‌است؛ و اگر وقف، برای یک نهاد خاص نباشد؛ دادستان عمومی را، باید به عنوان حاکم محسوب نمود.

سوابق فقهی

وقف بر مطلق فقرا، مساجد یا مدیحه سرایی، وقف عام است.

وقف، باید منجز باشد؛ معلق نمودن وقف به حادثه ای که هنوز، اتفاق نیفتاده؛ بنابر احتیاط واجب، صحیح نیست.

وقف عام، عقد بوده؛ و جهت تحقق آن، قبول حاکم شرط است؛ درمقابل، انتقاد شده که وقف بر مصالح عامه، ایقاع بوده؛ و نیازی به قبول ندارد.

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۹۵۶ مورخه ۳۱/۴/۱۳۱۸ دیوان عالی کشور، جهت تحقق وقف، نیت خیر کافی نبوده؛ و تا زمانی که شرایط خاص و تشریفات قانونی لازم، رعایت نگردیده باشد؛ وقفی صورت نگرفته‌است.

به موجب دادنامه شماره ۱۳۸۲ مورخه ۱۳/۳/۱۳۱۷ شعبه ۱ دیوان عالی کشور، تعهد به وقف، الزام‌آور نیست.

به موجب دادنامه شماره ۸۴۹ مورخه ۱۳/۴/۱۳۱۶ دیوان عالی کشور، مصرف نمودن سود فروش مغازه در مسجد، دلیل وقفیت دکان، محسوب نمی‌گردد.

مصادیق و نمونه‌ها

• وقف برای امور پژوهشی، وقف بر تألیف کتاب، وقف بر گذرگاه‌ها و خیابان‌ها، وقف عامه هستند.