ماده ۸۴۵ قانون مدنی

میزان ثلث به اعتبار دارایی موصی در حین وفات معین می‌شود نه به اعتبار دارایی او در حین وصیت.

توضیح واژگان

تنفیذ وصیت: هر شخصی می تواند تا یک سوم ترکه خود را به نفع دیگران وصیت نماید. اگر بیش از این مقدار وصیت نماید؛ اعتبار وصیت نیاز به تنفیذ ورثه دارد.(29311)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

برای تعیین ارزش موصی به، قیمت زمان مرگ موصی ملاک می باشد. مگراینکه موصی به جزئی مشاع از ترکه باشد که دراینصورت، هرگونه تغییری در میزان ترکه، در سهم موصی له نیز مؤثر است.(695195) و باتوجه به اینکه قانونگذار در ماده 843 قانون مدنی، لفظ "ترکه" را به کار برده است؛ دلالت بر این دارد که ملاک تعین ثلث، ارزش دارایی متوفی حین فوت او است؛ چراکه تا وقتی که شخص زنده باشد؛ به اموال او ترکه نمی گویند.(74472) و هرگاه موصی به عین معین بوده؛ و ارزش آن در زمان فوت موصی، بیش از ثلث ترکه باشد؛ لیکن قبل از تقسیم ترکه یا قبول موصی له، به دلیل ترقی قیمت سایر ترکه، و یا به وجود آمدن زیاده عینی در آنها، ارزش موصی به کمتر از ثلث ماترک گردد؛ چون قیمت حین فوت، ملاک تعیین ثلث ترکه بوده است؛ این ترقی قیمت، تأثیری در وصیت مازاد بر ثلث ندارد.(74710)   و اگر موصی، بر اثر وقوع جرمی وفات نموده باشد؛ ضرر و زیان ناشی از جرم، به وراث او تعلق داشته؛ ولی ملاک تعیین ثلث نمی باشد؛ درحالی که دیه متوفی، جزء ترکه بوده؛ و در تعیین دارایی وی مؤثر است.(24903) و حتی ارزش اموالی را، که پس از فوت موصی تلف شده است؛ در تعیین میزان ثلث ترکه مؤثر است.(695172)

سوابق فقهی

زمان معتبر در تعیین ثلث ترکه، هنگام وفات موصی است. بنابراین دیه متوفی نیز جزء ترکه او بوده؛ و در تعیین ثلث مؤثر است؛ چراکه با فوت موصی، مستقر شده است.(542449) و درصورتی که متوفی، وصیت نموده باشد که هزینه نماز و روزه 10 سال، و یک حج عمره وی، از ثلث ماترک او پرداخت شود؛ ملاک تعیین ثلث، ارزش ماترک در زمان اجرای وصیت او است؛ نه ارزش ترکه در زمان فوت وی.(13127)