تحلیل کاربرد قواعد فقهی علی الید استیمان و اقدام در عقود معوض
 | |
| عنوان | تحلیل کاربرد قواعد فقهی علی الید استیمان و اقدام در عقود معوض |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | زهره دهخدا |
| استاد راهنما | سعید شریعتی |
| مقطع | کارشناسی ارشد |
| سال دفاع | ۱۳۹۹ |
| دانشگاه | دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق |
تحلیل کاربرد قواعد فقهی علی الید استیمان و اقدام در عقود معوض عنوان پایان نامه ای است که توسط زهره دهخدا، با راهنمایی سعید شریعتی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق دفاع گردید.
چکیده
قوانین حقوقی ایران، به خصوص حقوق مدنی، برگرفته از فقه امامیه می باشد که منبع غنی از قواعد فقهی است. از جمله این قواعد، قاعده علی الید یا قاعده ضمان ید است که از قواعد اولیه به شمار می رود به این معنا که هرکس عمل خسارت باری انجام دهد، طبق اصل اولی ضامن و مسوول جبران خسارت است و ید غیر ماذون از طرف مالک و شارع، ید ضمان است و شخص متصرف ضامن عین ماخوذ و منافع آن می باشد. اما قاعده ی استیمان یا قاعده عدم ضمان استثنایی بر قاعده ی ضمان است که منطبق با آن ضمان قهری برداشته می شود و گفته می شود امین ضامن نیست مگر در صورت تعدی و تفریط. البته در فقه شیعه قواعدی همچون اقدام نیز وجود دارد که از آن به عنوان مسقط ضمان یاد می شود، بدین معنا که چنانچه شخص بالغ و عاقل احترام مال خودش را ساقط کند و بنا را بر مجانی و غیر معوض بودن مالش بگذارد یا اقدام به ضرر یا ضمان بر خود کند و خسارت مالی را بپذیرد، ضمان از طرف مقابل ساقط می شود. در پایان نامه حاضر که با استفاده از روش تحلیلی–توصیفی و تکیه بر منابع کتابخانه ای گردآوری شده، ابتدا به تعریف و تبیین تقسیمات سه قاعده ی مذکور پرداخته شده، آنگاه ادله و مستندات و ثمرات فقهی و حقوقی قواعد مذکور مطرح شده است. سپس تلاش شده کاربردهای مختلف این قواعد در کلیه عقود معوض صحیح و فاسد و هم چنین شبه عقدها شناسایی شود تا از طریق شناسایی موارد کاربردی، دامنه ی قلمرو و آثار این قواعد در عقود مطرح شده، مشخص گردد. نتیجه ی به دست آمده از تحقیق نیز بیانگر این مساله است که این سه قاعده از مهمترین و کاربردی ترین قواعد فقهی در حقوق است که ادله فقهی محکمی آنرا تایید می کند و مهمترین اثر این قواعد طبق قاعده ضمان ید، برگرداندن مال و منافع آن به مالک مال و طبق قاعده ی استیمان، عدم ضمان امین (مگر در صورت تعدی و تفریط) و نهایتا مطابق قاعده ی اقدام موجب اسقاط ضمان طرف مقابل و موجب ضمان مقدم فیه می باشد.
ساختار و فهرست پایان نامه
چکیده
مقدمه
الف– بیان مساله
ب– اهمیت و ضرورت تحقیق
ج– پیشینه تحقیق
د– سوال های اصلی
ه– سوال های فرعی
و– فرضیه های تحقیق
ز– اهداف تحقیق
ح– روش تحقیق
ط– ساختار تحقیق
فصل اول: کلیات و مفاهیم مبحث اول: مفهوم شناسی واژگان تحقیق
گفتار اول: قاعده فقهی
بند اول: قاعده فقهی در لغت
بند دوم: قاعده فقهی در اصطلاح
گفتار دوم: مفهوم و ماهیت ضمان، علی الید، استیمان و اقدام
بند اول: مفهوم ضمان در لغت و اصطلاح
الف: مفهوم لغوی ضمان
ب: مفهوم اصطلاحی ضمان
بند دوم: اقسام ضمان
الف: ضمان عقدی
ب: ضمان معاوضی
ج: ضمان قهری
بند سوم: مفهوم لغوی و اصطلاحی علی الید
بند چهارم: اقسام ید
الف: ید مالکانه
ب: ید امانی
ج: ید ضمانی عدوانی
د: ید ضمانی غیرعدوانی
ه: ید تصرفی (در حکم عدوانی)
بند پنجم: مفهوم لغوی و اصطلاحی استیمان
بند ششم: اقسام امانت
الف: امانت مالکی
ب: امانت قانونی
بند هفتم: مفهوم اقدام در لغت و اصطلاح
بند هشتم: انواع قاعده اقدام
الف: اقدام به زیان
ب: اقدام به ضمان
گفتار سوم: مفهوم عقد
بند اول: عقد در لغت و اصطلاح
بند دوم: عقود معوض و غیر معوض
مبحث دوم: مدارک و مستندات قواعد علی الید، استیمان و اقدام
گفتار اول: مدارک و مستندات قاعده علی الید
بند اول: بنای عقلا
بند دوم: سیره مسلمین
بند سوم: حدیث علی الید
گفتار دوم: مدارک و مستندات قاعده استیمان
بند اول: کتاب
بند دوم: روایات
بند سوم: اجماع
بند چهارم: بنای عقلاء
گفتار سوم: مدارک و مستندات قاعده اقدام
بند اول: روایات
بند دوم: بنای عقلا
بند سوم: اجماع
فصل دوم: قلمرو و کاربرد قاعده علی الید و استیمان مبحث اول: کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقود معوض صحیح
گفتار اول: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقد بیع
بند اول: تحلیل دو قاعده نامبرده در ماخوذ بالسوم
الف: شناسایی ماهیت اخذ بالسوم
ب: اخذ بالسوم فقط مختص بیع نیست
ج: اخذ بالسوم در حکم غصب نیست
د: بررسی مسیولیت آخذ بالسوم
بند دوم: دلیل دو قاعده نامبرده در تلف مبیع قبل القبض
گفتار دوم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقد اجاره
بند اول: تحلیل وضعیت ید مستاجر نسبت به عین مستاجره
الف: شناسایی ماهیت حقوقی اجاره
ب: عدم مسیولیت مستاجر
ج: اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مستاجر
د: نمونه رای قضایی؛ تحقق غصب در صورت انکار ید امانی مستاجر
بند دوم: تحلیل فقهی حقوقی شرط ضمان مستاجر
الف: نظریه بطلان شرط ضمان مستاجر
ب: بررسی و تحلیل نظریه ضمان مستاجر
ج: نمونه رای قضایی؛ تبدیل ید امانی به ید ضمانی به لحاظ تغییر شغل مستاجر
گفتار سوم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقد وکالت
بند اول: شناسایی ماهیت حقوقی عقد وکالت
بند دوم: عدم مسیولیت وکیل
بند سوم: اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی وکیل
بند چهارم: شرط عدم مسیولیت وکیل در صورت تعدی و تفریط
گفتار چهارم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید واستیمان در عقد مضاربه
بند اول: شناسایی ماهیت حقوقی عقد مضاربه
بند دوم: وضعیت حقوقی عامل نسبت به سرمایه
الف: وضعیت حقوقی مضاربه به شرط ضمان
ب: وضع حقوقی شرط تملیک مجانی به مقدار تلف یا خسارت بطور لزوم
گفتار پنجم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقد رهن
بند اول: شناسایی ماهیت حقوقی عقد رهن
بند دوم: عدم مسیولیت مرتهن
بند سوم: اثر تعدی و تفریط در تغییر وضع حقوقی مرتهن
بند چهارم: شرط عدم مسیولیت مرتهن در صورت تعدی و تفریط
گفتار ششم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در قرارداد های بانکی
بند اول: قرارداد مشارکت مدنی
بند دوم: دستور العمل اجرایی مضاربه
بند سوم: قرارداد مضاربه بانک مرکزی ج ا ایران
بند چهارم: مضاربه بانک انصار، بانک ملی و کار آفرین
بند پنجم: قرارداد مرابحه انصار
مبحث دوم: کاربرد قاعده علی الید و استیمان در عقود فاسد
گفتار اول: تحلیل قاعده مایضمن و نسبت این قاعده با علی الید و استیمان
بند اول: مفاد قاعده مایضمن
بند دوم: مستندات فقهی قاعده مایضمن
الف: قاعده علی الید
ب: قاعده اقدام ۵۰ ج: قاعده احترام ۵۰ د: قاعده لاضرر ۵۰ ه: اجماع
ی: سیره قطعیه عقلا
بند سوم: رابطه قاعده مایضمن با قواعد علی الید و استیمان
الف: رابطه قاعده مایضمن با قاعده ضمان ید
ب: رابطه قاعده مایضمن با قاعده استیمان
بند چهارم: جایگاه قاعده مایضمن در قانون مدنی
گفتار دوم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در ماخوذ به عقد فاسد
بند اول: در حکم غصب بودن قبض مال به عقد فاسد
بند دوم: نمونه رای قضایی؛ در حکم غاصب بودن مقبوض به عقد فاسد
بند سوم: حکم ضمان نسبت به عین در عقد فاسد
الف: رد عین مال مغصوب
ب: تادیه بدل حیلوله
ج: تادیه مثل یا قیمت
بند چهارم: ضمان نسبت به منافع در عقد فاسد
الف: ضمان نسبت به انواع منافع
ب: ضمان منافع گوناگون و متضاد
مبحث سوم: تحلیل کاربرد قاعده علی الید و استیمان در شبه عقدها
گفتار اول: تعریف شبه عقد
بند اول: کاربرد قاعده در مواد
تا
ق م
الف: پرداخت دین به غیر داین
ب: پرداخت دین از سوی شخصی غیر از مدیون
ج: پرداخت بدون وجود دین
د: نمونه رای قضایی؛ حکم واریز اشتباه پول به حساب دیگری
بند دوم: کاربرد علی الید واستیمان در استیفاء
الف: استیفاء از عمل دیگری
ب: استیفا از مال غیر
فصل سوم: قلمرو و کاربرد قاعده اقدام مبحث اول: کاربرد قاعده اقدام در عقود معوض صحیح
گفتار اول: کاربرد قاعده اقدام در عقد بیع
بند اول: بیع معیوب(تحلیل ماده
ق م )
بند دوم: بیع فضولی ( تحلیل ماده
ق م )
بند سوم: بیع غبنی(تحلیل ماده
ق م)
بند چهارم: تلف مبیع قبل از قبض (تحلیل ماده۳۸۹ ق م)
الف: اتلاف توسط مشتری(خریدار)
ب: بررسی فقهی
ج: بررسی حقوقی
گفتار دوم: کاربرد قاعده اقدام در عقد اجاره
گفتار سوم: کاربرد قاعده اقدام در عقد ضمانت
مبحث دوم: کاربرد قاعده اقدام در عقود معوض فاسد
گفتار اول: تحلیل قاعده اقدام در بیع فاسد
بند اول: ضمان درک ویژه عین معین است
بند دوم: ضمان درک نسبت به ثمن
بند سوم: مسیله رجوع مشتری به ثمن
الف: ضمان بایع نسبت به استرداد ثمن
ب: ضمان بایع از حیث غرامات
بند چهارم: نمونه رای قضایی؛ اقدام به معامله باطل مجوز مطالبه خسارت نمی باشد
گفتار دوم: غصب
بند اول: آثار ونتایج غصب
بند دوم: مصادیق قاعده اقدام در غصب
الف: تحلیل ماده
ق م
ب: تحلیل ماده
ق م
گفتار سوم: کاربرد قاعده اقدام در اجاره فاسد
مبحث سوم: کاربرد قاعده اقدام در شبه عقدها
گفتار اول: کاربرد قاعده اقدام در ایفای ناروا
بند اول: ایفای دین بدون اذن مدیون(تحلیل ماده
ق م)
بند دوم: نمونه رای قضایی؛ ایفای دین بدون اذن مدیون موجبی برای رجوع به متعهد نمی باشد
بند سوم: اداره مال غیر
نتیجهگیری
پیشنهادها
منابع
کلیدواژه ها
- عقود معوض
- ضمان