۳٬۳۵۵
ویرایش
حقوق مالکیت فکری: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''''حقوق مالکیت فکری''''' حقوقی است که شخص نسبت به نتایج، یافته ها و آثار فکری خود دارد. حقوق مالکیت فکری قلمرو وسیعی دارد و شامل هر چیزی می‌شود که زاییده فکر و ذهن آدمی است. مخلوق ذهن و فکر ممکن است به حوزه علم، هنر، صنعت یا تجارت تعلق داشته باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=ماهیت حقوق مالکیت فکری و جایگاه آنها در حقوق اموال|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=دوفصلنامه علمی پژوهشی دانش حقوق مدنی دوره 1 شماره 2 زمستان 1391|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662832|صفحه=|نام۱=اصغر|نام خانوادگی۱=محمودی|چاپ=}}</ref> | '''''حقوق مالکیت فکری''''' حقوقی است که شخص نسبت به نتایج، یافته ها و آثار فکری خود دارد. حقوق مالکیت فکری قلمرو وسیعی دارد و شامل هر چیزی می‌شود که زاییده فکر و ذهن آدمی است. مخلوق ذهن و فکر ممکن است به حوزه علم، هنر، صنعت یا تجارت تعلق داشته باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=ماهیت حقوق مالکیت فکری و جایگاه آنها در حقوق اموال|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=دوفصلنامه علمی پژوهشی دانش حقوق مدنی دوره 1 شماره 2 زمستان 1391|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662832|صفحه=|نام۱=اصغر|نام خانوادگی۱=محمودی|چاپ=}}</ref> حقوق مالکیت فکری شامل دو بخش مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مالکیت فکری (معنوی) از منظر قوانین و مقررات داخلی و اسناد بین المللی|ترجمه=|جلد=|سال=|ناشر=فصلنامه حقوقی مجد سال چهارم شماره پانزدهم|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664876|صفحه=|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=آل کجباف|چاپ=}}</ref> تاکنون نظریه ها گوناگونی در خصوص مبانی حقوق مالکیت فکری ارائه شده است که مهم ترین این نظریه ها را می توان به دو گروه، نظریه های مبتنی بر حقوق طبیعی و نظریه‌های مبتنی بر فایده گرایی تقسیم نمود.<ref name=":0" /> | ||
== تعریف == | == تعریف == | ||
مالکیت فکری که با خلقت انسان به وجود آمد و قدرت تعقل و اندیشه قدرت لاینفک از اشرف مخلوقات «انسان» می باشد که برای ارتقاء سطح زندگی خود همواره از قدرت تفکر خود بهره برداری نموده است برخلاف مالکیت فکری که بحث نوین نمی باشد، [[حقوق مالکیت فکری]] مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حفاظت و استفاده از آفرینش های فکری بشری را در یک دوره زمانی تعیین می کند و حقوقی است که در راستای حمایت از ایده در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی، هنری می باشد که دامنه شمول یک اثر و حقوق مادی و معنوی که به پدیدآورنده اثر تعلق می گیرد را حمایت می نماید. قوانین و مقررات در خصوص انتقال و اجرا را تبیین می نماید. | مالکیت فکری که با خلقت انسان به وجود آمد و قدرت تعقل و اندیشه قدرت لاینفک از اشرف مخلوقات «انسان» می باشد که برای ارتقاء سطح زندگی خود همواره از قدرت تفکر خود بهره برداری نموده است برخلاف [[مالکیت فکری]] که بحث نوین نمی باشد، [[حقوق مالکیت فکری]] مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حفاظت و استفاده از آفرینش های فکری بشری را در یک دوره زمانی تعیین می کند و حقوقی است که در راستای حمایت از ایده در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی، هنری می باشد که دامنه شمول یک اثر و حقوق مادی و معنوی که به پدیدآورنده اثر تعلق می گیرد را حمایت می نماید. قوانین و مقررات در خصوص انتقال و اجرا را تبیین می نماید. | ||
تعریفی که سازمان جهانی مالکیت فکری از حقوق مالکیت فکری ارائه داده عبارت است از: حقوق قانونی است که افراد به واسطه فعالیت هایی که در زمینه هایی از قبیل صنعتی، علمی، ادبی، هنری و غیره به دست می آورند را می گویند. | تعریفی که سازمان جهانی مالکیت فکری از حقوق مالکیت فکری ارائه داده عبارت است از: حقوق قانونی است که افراد به واسطه فعالیت هایی که در زمینه هایی از قبیل صنعتی، علمی، ادبی، هنری و غیره به دست می آورند را می گویند. | ||
| خط ۸: | خط ۹: | ||
برخی نیز در تعریف حقوق مالکیت فکری آورده اند که عبارت است از حقوقی که دارای ارزش اقتصادی و قابل دادوستد بوده، اما موضوع آن ها شی معین عادی نیست بلکه فعالیت و اثر فکری انسان است. | برخی نیز در تعریف حقوق مالکیت فکری آورده اند که عبارت است از حقوقی که دارای ارزش اقتصادی و قابل دادوستد بوده، اما موضوع آن ها شی معین عادی نیست بلکه فعالیت و اثر فکری انسان است. | ||
هم چنین می توان گفت که حقوق مالکیت معنوی در معنای وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت فکری در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی و هنری همچنان که مشاهده می شود در برخی از آثار بزرگان این حقوق، حقوق مالکیت فکری را حقوق مالکیت معنوی | هم چنین می توان گفت که حقوق مالکیت معنوی در معنای وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت فکری در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی و هنری همچنان که مشاهده می شود در برخی از آثار بزرگان این حقوق، حقوق مالکیت فکری را حقوق مالکیت معنوی بیان می نمایند، لذا باتوجه به اینکه کلمه معنوی مقابل کلمه مادی است لذا در تفسیر لغوی معنوی شاید با معنای لغوی فکر به تعارضاتی برخورد نمایید. در عصر جهانی شدن پیشرفت، فکر و اندیشه کاملا قابل خرید و فروش و تجارت است و حقوقی بر آن بار می شود. لذا اصطلاح مالکیت فکری بسیار شایسته تر است و اصطلاح حقوق [[مالکیت معنوی]] دارای شمول و عموم بیشتری است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مالکیت فکری و حمایت از صنایع دستی در نظام بین الملل|ترجمه=|جلد=|سال=1394|ناشر=مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662864|صفحه=|نام۱=نیره|نام خانوادگی۱=غلامحسین|چاپ=1}}</ref> | ||
== معرفی رشته == | == معرفی رشته == | ||
اثر ابداع و نوآوری و خلق هر چه بیشتر دانش و اطلاعات، در رشد و توسعه اقتصاد كشورها امری انكار ناپذیر است. | اثر ابداع و نوآوری و خلق هر چه بیشتر دانش و اطلاعات، در رشد و توسعه اقتصاد كشورها امری انكار ناپذیر است. | ||
نظام حقوق مالكیت فكری نیز با هدف حمایت حداكثری از خالقان و | نظام حقوق مالكیت فكری نیز با هدف حمایت حداكثری از خالقان و تولیدكنندگان دانش و اطلاعات، حق انحصاری بهره‌برداری از آفریده‌های فكری را به نفع خالقان آنها پیش‌بینی كرده است. با وجود این، مصرف و اشاعه دانش و اطلاعات نیز از دیگر اهداف اصلی این نظام حقوقی به شمار می‌رود كه همین امر پیش‌بینی برخی استتثنائات و محدودیت‌ها بر حق انحصاری خالقان اثر را موجب شده است. از همین روست كه فلسفه اصلی نظام حقوق مالكیت فكری، ایجاد تعادل و توازن میان منافع تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان دانش و اطلاعات عنوان شده است. | ||
ایران به عنوان | ایران به عنوان یک كشور در حال توسعه، هر چند كه در سطح محدود، تولیدكننده دانش و اطلاعات محسوب می‌شود، در سطح وسیع‌تر مصرف‌كننده دانش و اطلاعات به شمار می رود. علاوه بر این، كشور ما، ایران دارای ذخایر خدادادی و موهبت‌های الهی است كه مؤثرترین راه حمایت از آنان در برابر دستبرد كشورهای دیگر، استفاده از ظرفیت‌های نظام حقوق مالكیت فكری است. | ||
همین امور، ضرورت تربیت متخصصان و نظریه‌پردازانی در حوزه حقوق مالكیت فكری را ایجاد كرده است تا هم بتوانند از | همین امور، ضرورت تربیت متخصصان و نظریه‌پردازانی در حوزه حقوق مالكیت فكری را ایجاد كرده است تا هم بتوانند از یک سو در سطح داخلی یاری رسان مراجع سیاست گذار و اجرایی كشور باشند و از سوی دیگر بتوانند در سطح بین‌المللی، مدافع حقوق و منافع ملی باشند. | ||
دروس تدریس شده در این مقطع، حوزه‌های متنوعی را شامل می‌شود كه از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: حقوق مالكیت ادبی و هنری، حقوق مالكیت صنعتی، فلسفه و مبانی نظری حقوق مالكیت فكری، حقوق رایانه و ارتباطات جدید، حقوق تجارت بین‌الملل و مالکیت فکری، ضمانت اجرای مالکیت فکری، تعارض قوانین در زمینه مالکیت فکری، حقوق اینترنت و تجارت الکترونیک، داوری‌های بین‌المللی و حل و فصل اختلافات مالکیت فکری و حقوق انتقال تکنولوژی و دانش فنی از جمله درس‌هایی است كه در مقطع كارشناسی‌ارشد با استفاده از توان علمی اعضای هیأت علمی و همچنین اساتید و صاحب نظران تدریس می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.modares.ac.ir/law/departments/intellectual-property|عنوان=}}</ref> | دروس تدریس شده در این مقطع، حوزه‌های متنوعی را شامل می‌شود كه از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: حقوق مالكیت ادبی و هنری، حقوق مالكیت صنعتی، فلسفه و مبانی نظری حقوق مالكیت فكری، [[حقوق رایانه]] و ارتباطات جدید، [[حقوق تجارت بین‌الملل]] و مالکیت فکری، ضمانت اجرای مالکیت فکری، تعارض قوانین در زمینه مالکیت فکری، حقوق اینترنت و تجارت الکترونیک، [[داوری بین المللی (خارجی)|داوری‌های بین‌المللی]] و حل و فصل اختلافات مالکیت فکری و حقوق انتقال تکنولوژی و دانش فنی از جمله درس‌هایی است كه در مقطع كارشناسی‌ارشد با استفاده از توان علمی اعضای هیأت علمی و همچنین اساتید و صاحب نظران تدریس می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.modares.ac.ir/law/departments/intellectual-property|عنوان=}}</ref> | ||
=== دانشگاه ها === | === دانشگاه ها === | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۷: | ||
=== مالکیت ادبی و هنری === | === مالکیت ادبی و هنری === | ||
آثار ادبی، هنری و علمی به شاخه ی کپی رایت مالکیت ادبی و هنری تعلق دارد و اجرای نمایش توسط هنرمندان بازیگر، فونو گرام ها و پخش های رادیو - تلویزیونی تحت عنوان حقوق جانبی مورد مطالعه قرار می گیرد. در نظام کامن لا میان حق مولف و حقوق جانبی تفکیک قائل نمی شوند و هر دو را تحت عنوان کلی کپ رایت مطالعه می کنند و از همین رو این نظام به نظام کپی رایت شهرت دارد. در حالی که در نظام های حقوق نوشته که به نظام حق مولف معروف هستند بین این دو تفکیک قائل می شوند و حق مولف را از حقوق اجرا کنندگان و تولید کنندگان آثار هنری به طور جداگانه مورد توجه قرار می دهند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فلسفه مالکیت فکری (بررسی تحلیلی تاریخچه، مبانی، مفهوم و مالکیت فکری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664812|صفحه=|نام۱=محسن|نام خانوادگی۱=خدمتگزار|چاپ=2}}</ref> | آثار ادبی، هنری و علمی به شاخه ی کپی رایت مالکیت ادبی و هنری تعلق دارد و اجرای نمایش توسط هنرمندان بازیگر، فونو گرام ها و پخش های رادیو - تلویزیونی تحت عنوان حقوق جانبی مورد مطالعه قرار می گیرد. در نظام کامن لا میان [[حق مولف]] و حقوق جانبی تفکیک قائل نمی شوند و هر دو را تحت عنوان کلی کپ رایت مطالعه می کنند و از همین رو این نظام به نظام کپی رایت شهرت دارد. در حالی که در نظام های حقوق نوشته که به نظام حق مولف معروف هستند بین این دو تفکیک قائل می شوند و حق مولف را از حقوق اجرا کنندگان و تولید کنندگان آثار هنری به طور جداگانه مورد توجه قرار می دهند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فلسفه مالکیت فکری (بررسی تحلیلی تاریخچه، مبانی، مفهوم و مالکیت فکری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664812|صفحه=|نام۱=محسن|نام خانوادگی۱=خدمتگزار|چاپ=2}}</ref> | ||
=== مالکیت صنعتی === | === مالکیت صنعتی === | ||
==== حق اختراع ==== | ==== حق اختراع ==== | ||
مقصود از اختراع راه حلی است که در حوزه فن آور برای مساله ای خاص ارائه می شود، اعم از اینکه این راه حل مربوط به یک فرآورده یا یک فرایند باشد. برخی از حقوق دانان اختراع را کشف قابلت های ذاتی اشیاء دانسته اند. در تعرف حق اختراع هم گفته اند حقی است انحصاری که از سو دولت برای یک مخترع در ازای افشای اختراعش به رسمیت شناخته می شود تا بتواند دیگران را از بهره بردار تجاری از اختراع خود برا مدتی محدود محروم کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فلسفه مالکیت فکری (بررسی تحلیلی تاریخچه، مبانی، مفهوم و مالکیت فکری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664804|صفحه=|نام۱=محسن|نام خانوادگی۱=خدمتگزار|چاپ=2}}</ref> | مقصود از اختراع راه حلی است که در حوزه فن آور برای مساله ای خاص ارائه می شود، اعم از اینکه این راه حل مربوط به یک فرآورده یا یک فرایند باشد. برخی از حقوق دانان اختراع را کشف قابلت های ذاتی اشیاء دانسته اند. در تعرف [[حق اختراع]] هم گفته اند حقی است انحصاری که از سو دولت برای یک مخترع در ازای افشای اختراعش به رسمیت شناخته می شود تا بتواند دیگران را از بهره بردار تجاری از اختراع خود برا مدتی محدود محروم کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فلسفه مالکیت فکری (بررسی تحلیلی تاریخچه، مبانی، مفهوم و مالکیت فکری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664804|صفحه=|نام۱=محسن|نام خانوادگی۱=خدمتگزار|چاپ=2}}</ref> | ||
==== علائم تجاری و خدماتی ==== | ==== علائم تجاری و خدماتی ==== | ||
علائم تجاری، علائم و نشانه ها هستند که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی و تجارتی و یا فلاحتی از سوی تولید کنندگان ییا دارندگان انواع گوناگون محصولات یاد شده انتخاب گردیده اند. حمایت قانونی از این علایم در ایران منوط به ثبت آنها در اداره ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی است. این ثبت سبب می شود حق استعمال انحصاری علامت ثبت شده برای ثبت کننده ی آن به رسمیت شناخته شده، از آن حمایت قانونی گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل خصوصی (جلد دوم) (تعارض قوانین- با اضافات)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664832|صفحه=|نام۱=محمود|نام خانوادگی۱=سلجوقی|چاپ=5}}</ref> | علائم تجاری، علائم و نشانه ها هستند که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی و تجارتی و یا فلاحتی از سوی تولید کنندگان ییا دارندگان انواع گوناگون محصولات یاد شده انتخاب گردیده اند. حمایت قانونی از این علایم در ایران منوط به [[ثبت]] آنها در اداره ثبت شرکت ها و [[مالکیت صنعتی]] است. این ثبت سبب می شود حق استعمال انحصاری علامت ثبت شده برای ثبت کننده ی آن به رسمیت شناخته شده، از آن حمایت قانونی گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل خصوصی (جلد دوم) (تعارض قوانین- با اضافات)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664832|صفحه=|نام۱=محمود|نام خانوادگی۱=سلجوقی|چاپ=5}}</ref> | ||
==== طرح های صنعتی ==== | ==== طرح های صنعتی ==== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۶: | ||
==== گونه ها جدید گیاهی ==== | ==== گونه ها جدید گیاهی ==== | ||
حمایت از گونه های گیاهی جدید که از آن به عنوان | حمایت از گونه های گیاهی جدید که از آن به عنوان «[[حق]] به نژادگر گیاه» نیز یاد می شود، متضمن حقی است که به یک به‌نژادگر گونه ی جدید یک گیاه داده می شود تا به موجب آن بتواند از آن گونه به طور انحصاری بهره برداری کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فلسفه مالکیت فکری (بررسی تحلیلی تاریخچه، مبانی، مفهوم و مالکیت فکری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664840|صفحه=|نام۱=محسن|نام خانوادگی۱=خدمتگزار|چاپ=2}}</ref> | ||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۶: | ||
=== نظریه هایی که مبتنی بر حقوق طبیعی هستند === | === نظریه هایی که مبتنی بر حقوق طبیعی هستند === | ||
حقوق طبیعی که به حقوق فطری نیز مشهور است، به حقوقی اشاره | حقوق طبیعی که به حقوق فطری نیز مشهور است، به حقوقی اشاره دارد که همیشگی بوده و ناشی از اراده دولت نیست. بلکه این حقوق ریشه در فطرت بشری، طبیعت و عقل انسان دارد. این حقوق از سوی دستگاه حاکمیت، وضع نمی گردد و لذا تلاش قانون گذاران بشر، باید یافتن و الهام گرفتن از این حقوق طبیعی باشد تا آن حقوق را به حقوق موضوعه تبدیل نمایند.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مالکیت فکری در گمرک|ترجمه=|جلد=|سال=1398|ناشر=مسیر دانشگاه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662912|صفحه=|نام۱=مسعود|نام خانوادگی۱=ولی زاده|چاپ=1}}</ref> | ||
نظریه طبیعی بودن حقوق مالکیت فکری به چند گروه تقسیم می گردد که در ادامه مورد مطالعه قرار می گیرد. | نظریه طبیعی بودن حقوق مالکیت فکری به چند گروه تقسیم می گردد که در ادامه مورد مطالعه قرار می گیرد. | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۳: | ||
پیاده سازی اصالت منفعت به عنوان یک نظریه در نظام مالکیت فکری، پس از در نظر گرفتن سود و منفعتی که از طریق حمایت از مالکیت فکری ایجاد می شود، برقرار می گردد. این نفع می تواند سرمایه، رفاه و نظم باشد. | پیاده سازی اصالت منفعت به عنوان یک نظریه در نظام مالکیت فکری، پس از در نظر گرفتن سود و منفعتی که از طریق حمایت از مالکیت فکری ایجاد می شود، برقرار می گردد. این نفع می تواند سرمایه، رفاه و نظم باشد. | ||
از آنجاییکه برای ابداع و اختراع و پدیدآورندگان آثار ادبی، نیاز به سرمایه و سرمایه گذار می باشد و اگر مخترع، مولفان، مصنفان و هنرمندان، امیدی به کسب منفعت از سرمایه گذاری خود نداشته باشند، ترجیح خواهند داد که به جای صرف سرمایه در آثار فکری، در امور دیگری سرمایه گذاری نمایند. لذا با حمایتی که از آثار فکری به عمل خواهد آمد، امید به کسب سود برای پدیدآورندگان و سرمایه گذاران این بخش افزایش یافته و ایجاد انگیزه خواهد شد. | از آنجاییکه برای ابداع و اختراع و پدیدآورندگان آثار ادبی، نیاز به سرمایه و سرمایه گذار می باشد و اگر مخترع، مولفان، مصنفان و هنرمندان، امیدی به کسب [[منفعت]] از سرمایه گذاری خود نداشته باشند، ترجیح خواهند داد که به جای صرف سرمایه در آثار فکری، در امور دیگری سرمایه گذاری نمایند. لذا با حمایتی که از آثار فکری به عمل خواهد آمد، امید به کسب سود برای پدیدآورندگان و سرمایه گذاران این بخش افزایش یافته و ایجاد انگیزه خواهد شد. | ||
فایده گرایان معتقدند که قانونگذاران در هنگام تبیین حقوق مالکانه باید بیش از هر چیز، افزایش رفاه اجتماعی را مدنظر داشته باشند.در چهارچوب مالکیت فکری این مقصود قانونگذاران را وا می دارد که میان برقراری حقوق انحصاری برای تشویق مخترعان و مولفان و هنرمندان از یک طرف و تبعات برقراری چنین حقوقی در کاهش استفاده گسترده ی عمومی از این آثار از طرف دیگر، تعادل برقرار نمایند. | فایده گرایان معتقدند که قانونگذاران در هنگام تبیین حقوق مالکانه باید بیش از هر چیز، افزایش رفاه اجتماعی را مدنظر داشته باشند. در چهارچوب مالکیت فکری این مقصود قانونگذاران را وا می دارد که میان برقراری حقوق انحصاری برای تشویق مخترعان و مولفان و هنرمندان از یک طرف و تبعات برقراری چنین حقوقی در کاهش استفاده گسترده ی عمومی از این آثار از طرف دیگر، تعادل برقرار نمایند. | ||
نظریه منفعت گرایی در قرن هجدهم و پس از اینکه حق پدیدآورندگان آثار فکری در حقوق برخی کشورها و به ویژه کشورهای اروپایی وارد شده بود، مطرح گردید. در این نظریه هدف از حمایت از حقوق مالکیت فکری به حداکثر رساندن سرمایه، رفاه و نظم است. | نظریه منفعت گرایی در قرن هجدهم و پس از اینکه حق پدیدآورندگان آثار فکری در حقوق برخی کشورها و به ویژه کشورهای اروپایی وارد شده بود، مطرح گردید. در این نظریه هدف از حمایت از حقوق مالکیت فکری به حداکثر رساندن سرمایه، رفاه و نظم است. | ||
نظریه منفعت، تاثیر زیادی از افکار «جرمی بنتام» و «جان استوارت» گرفته است، طرفداران این نظریه، مالکیت را یک حق طبیعی ندانسته بلکه آن را یک حق قراردادی، تلقی می نمایند که تعیین این حق، همچون حمایت از آن، توسط دولت انجام می پذیرد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مالکیت فکری در گمرک|ترجمه=|جلد=|سال=1398|ناشر=مسیر دانشگاه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662928|صفحه=|نام۱=مسعود|نام خانوادگی۱=ولی زاده|چاپ=1}}</ref> | نظریه منفعت، تاثیر زیادی از افکار «جرمی بنتام» و «جان استوارت» گرفته است، طرفداران این نظریه، مالکیت را یک حق طبیعی ندانسته بلکه آن را یک حق قراردادی، تلقی می نمایند که تعیین این حق، همچون حمایت از آن، توسط [[دولت]] انجام می پذیرد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مالکیت فکری در گمرک|ترجمه=|جلد=|سال=1398|ناشر=مسیر دانشگاه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662928|صفحه=|نام۱=مسعود|نام خانوادگی۱=ولی زاده|چاپ=1}}</ref> | ||
==== اشکالات مبنای اصالت منفعت ==== | ==== اشکالات مبنای اصالت منفعت ==== | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۰۹: | ||
=== نظریه «مال» انگاری آفرینش فکری === | === نظریه «مال» انگاری آفرینش فکری === | ||
مهم ترین احتمال این است که آفرینش فکری را به مثابه اموال فیزیکی | مهم ترین احتمال این است که آفرینش فکری را به مثابه اموال فیزیکی «[[مال]]» قلمداد کنیم و رابطه آن را با پدیدآورنده مالکیت دانسته و نظام حقوقی اموال را بر آن حاکم بدانیم. | ||
* بنا بر نظریه «کار» مال قلمداد کردن آفرینش فکری به لحاظ مبنای اعتبار دارای اشکال نیست، زیرا در این دیدگاه کار موجب مالکیت می شود. در این جا باید اثبات کرد که کار اختصاص به کار بدنی نداشته و شامل کار فکری هم می شود. | * بنا بر نظریه «کار» مال قلمداد کردن آفرینش فکری به لحاظ مبنای اعتبار دارای اشکال نیست، زیرا در این دیدگاه کار موجب [[مالکیت]] می شود. در این جا باید اثبات کرد که کار اختصاص به کار بدنی نداشته و شامل کار فکری هم می شود. | ||
* تنها بنا بر نظریه شخصیت «مال» قلمداد کردن آفرینش فکری با اشکال مواجه است. | * تنها بنا بر نظریه شخصیت «مال» قلمداد کردن آفرینش فکری با اشکال مواجه است. | ||
* نظریه منفعت گرایی اقتضای خاصی ندارد. این نظریه تنها بر شناسایی حق پدیدآورنده تاکید داشته، به غایت خود که تحصیل منفعت است می اندیشد و این غایت با اعتبار مال بودن تامین می شود. | * نظریه منفعت گرایی اقتضای خاصی ندارد. این نظریه تنها بر شناسایی حق پدیدآورنده تاکید داشته، به غایت خود که تحصیل منفعت است می اندیشد و این غایت با اعتبار مال بودن تامین می شود. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۲۰: | ||
# اموال مادی با نگهداری ارزش پیدا می کنند، اما آفرینش فکری با انتشار دارای ارزش می شود. | # اموال مادی با نگهداری ارزش پیدا می کنند، اما آفرینش فکری با انتشار دارای ارزش می شود. | ||
# مالکیت بر اموال حق دائمی است اما حق بر آفرینش فکری حق موقت است. | # مالکیت بر اموال حق دائمی است اما حق بر آفرینش فکری حق موقت است. | ||
# امکان حیازت مال باید وجود داشته باشد حال آن که در امور فکر امکان حیازت وجود ندارد. | # امکان حیازت مال باید وجود داشته باشد حال آن که در امور فکر امکان [[حیازت]] وجود ندارد. | ||
# ممکن است رابطه میان شی و دارنده که به مالکیت تعبیر می شود نیز مورد اشکال قرار گیرد. با این بیان که مالکیت یک حق مطلق است و مالک اصولا حق همه گونه تصرف و انتفاع در مال خود را دارد در حالی که حق مالکیت فکری محدود است. زیرا اگرچه پدیدآورنده حق استثمار و اخراج از مالکیت را دارد اما حق استعمال را به معنایی که در مالکیت عین ارائه می شود ندارد، چون اثر فکری برای انتشار میان مردم است و استفاده از ان بعد از انتشار تحقق پیدا می کند. | # ممکن است رابطه میان شی و دارنده که به مالکیت تعبیر می شود نیز مورد اشکال قرار گیرد. با این بیان که مالکیت یک حق مطلق است و مالک اصولا حق همه گونه تصرف و [[حق انتفاع|انتفاع]] در مال خود را دارد در حالی که حق مالکیت فکری محدود است. زیرا اگرچه پدیدآورنده حق استثمار و اخراج از مالکیت را دارد اما حق استعمال را به معنایی که در مالکیت عین ارائه می شود ندارد، چون اثر فکری برای انتشار میان مردم است و استفاده از ان بعد از انتشار تحقق پیدا می کند. | ||
=== نظریه حق انتفاع === | === نظریه حق انتفاع === | ||
احمد سهنوری با مطرح کردن اشکالات نظریه مال بودن آفرینش های فکری ، ماهیت مالکیت فکری را به حق انتفاع نزدیک تر می داند با این تفاوت که حق انتفاع با فوت صاحب حق مقتضی می شود. اما حق بهره مندی از آفرینش فکری برای مدتی پس از مرگ پدیدآورنده باقی می ماند. | احمد سهنوری با مطرح کردن اشکالات نظریه مال بودن آفرینش های فکری ، ماهیت مالکیت فکری را به حق انتفاع نزدیک تر می داند با این تفاوت که حق انتفاع با [[فوت]] صاحب حق مقتضی می شود. اما حق بهره مندی از آفرینش فکری برای مدتی پس از مرگ پدیدآورنده باقی می ماند. | ||
حق انتفاع اگرچه با مبنای نظریه کار و شخصیت ناسازگار نیست، با نظریه منفعت گرایی دارای پیوند وثیق است، چون اساس نظریه منفعت گرایی از این امر حکایت می کند که صاحب پدیده فکری مدتی از اثر خود به صورت انحصاری بهره مند شود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی ناشی از اضرار به مالکیت فکری|ترجمه=|جلد=|سال=91|ناشر=نامه مفید مرداد و شهریور 1383 شماره 43|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662948|صفحه=|نام۱=محمود|نام خانوادگی۱=حکمت نیا|چاپ=}}</ref> | حق انتفاع اگرچه با مبنای نظریه کار و شخصیت ناسازگار نیست، با نظریه منفعت گرایی دارای پیوند وثیق است، چون اساس نظریه منفعت گرایی از این امر حکایت می کند که صاحب پدیده فکری مدتی از اثر خود به صورت انحصاری بهره مند شود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی ناشی از اضرار به مالکیت فکری|ترجمه=|جلد=|سال=91|ناشر=نامه مفید مرداد و شهریور 1383 شماره 43|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6662948|صفحه=|نام۱=محمود|نام خانوادگی۱=حکمت نیا|چاپ=}}</ref> | ||
| خط ۱۳۱: | خط ۱۳۲: | ||
== دیدگاه فقها == | == دیدگاه فقها == | ||
بحث درباره حقوق مالکیت فکری از نظر فقهی موضوعی جدید به‌شمار می‌رود و از این رو، در میان فقهای مسلمان، چه شیعه چه اهل | بحث درباره حقوق مالکیت فکری از نظر فقهی موضوعی جدید به‌شمار می‌رود و از این رو، در میان [[فقهای امامیه|فقهای]] مسلمان، چه شیعه چه [[اهل سنت|اهل سنّت]]، هنوز بسط کافی نیافته است. با این همه، درباره مشروعیت این حق به استناد ادله عام و قواعد فقهی آرای موافق و مخالف مطرح شده و هریک به شماری از دلایل نقلی و عقلی استناد کرده‌اند. | ||
=== ادله قائلین به مشروعیت حقوق مالکیت فکری === | === ادله قائلین به مشروعیت حقوق مالکیت فکری === | ||
==== دلایل نقلی ==== | ==== دلایل نقلی ==== | ||
در میان ادله | در میان [[دلیل نقلی|ادله نقلی]]، آیات و احادیثِ دالّ بر [[حرمت]] استفاده کردن از مال مردم بدون رضایت آنها، وجوب وفای به پیمان‌ها، اهمیت کسب علم، حرمت [[غصب]] و تجاوز به حقوق دیگران، نفی ضرر و عسر و حرج با این فرض که این حق نوعی مال به شمار می‌رود، از جمله مهم‌‌ترین مستندات موافقانِ مشروعیت حق مالکیت فکری است. از دیگر مستندات موافقان از میان فقهای اهل سنّت، به ویژه از منظر مقاصد شریعت، دلیل [[مصالح مرسله]] و نیز [[عرف]] است که به‌ویژه درخصوص مشروعیت حق مؤلف به آنها استناد شده و آن را موافق اهداف و مقاصد شرع در حفظ حرمت اموال و حقوق دیگران و نشر دانش دانسته‌اند. | ||
==== دلیل عقل ==== | ==== دلیل عقل ==== | ||
برخی فقهای شیعه نیز با تمسک به دلیل عقل به عنوان منبع استنباط احکام کوشیده‌اند مشروعیت حق مؤلف را اثبات کنند با این توضیح که دلایلی عقلی مانند «ضرورت حفظ نظامِ» جامعه اسلامی و «لزوم رفع نیازهای مسلمانان» اقتضا دارد که نظام حقوق مالکیت فکری پذیرفته شود؛ زیرا حذف این نظام حقوقی موجب ایجاد اختلال در معاش شماری از انسانها، تحقق | برخی فقهای شیعه نیز با تمسک به دلیل عقل به عنوان منبع استنباط احکام کوشیده‌اند مشروعیت حق مؤلف را اثبات کنند با این توضیح که دلایلی عقلی مانند «ضرورت حفظ نظامِ» جامعه اسلامی و «لزوم رفع نیازهای مسلمانان» اقتضا دارد که نظام حقوق مالکیت فکری پذیرفته شود؛ زیرا حذف این نظام حقوقی موجب ایجاد اختلال در معاش شماری از انسانها، تحقق هرج و مرج، ایجاد [[عسر و حرج]] و در معرض خطر قرارگرفتن اموال و اعراض انسانها می‌گردد. به‌علاوه پذیرش نظام حقوق مالکیت آثار فکری به تقویت انگیزه اشخاص در آفرینش آثار جدید که از جمله مصالح مسلمانان است، می‌انجامد. | ||
موافقان، همچنین با استناد به دلیل بنای عقلا گفته‌اند که باتوجه به رواج این رویه (پذیرش حقوق معنوی) در میان اقوام و ملل مختلف و از | موافقان، همچنین با استناد به دلیل [[بنای عقلا]] گفته‌اند که باتوجه به رواج این رویه (پذیرش حقوق معنوی) در میان اقوام و ملل مختلف و از آن رو که شارع (که از آینده آگاه بوده) نارضایتی خود را از این سیره اعلام نکرده، باید آن را مقبول و معتبر به‌شمار آورد. | ||
فقهای امامی علاوه بر این به مستنداتی دیگر، مانند اقتضای عناوین ثانویه، پذیرش آن از باب احکام حکومتی، ارتکاز عقلایی، نظریه منطقةالفراغ (که محمدباقر صدر مطرح کرده است) و شمول اختیارات | فقهای امامی علاوه بر این به مستنداتی دیگر، مانند اقتضای عناوین ثانویه، پذیرش آن از باب احکام حکومتی، ارتکاز عقلایی، نظریه منطقةالفراغ (که محمدباقر صدر مطرح کرده است) و شمول اختیارات [[ولی فقیه]] استدلال کرده‌اند. | ||
==== رای مجمع فقه اسلامی ==== | ==== رای مجمع فقه اسلامی ==== | ||
| خط ۱۹۰: | خط ۱۹۱: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:رشته های حقوقی]] | |||
[[رده:گرایش های حقوق خصوصی]] | |||