حقوق بین الملل فضایی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابعاد حقوقی فضا اولین بار در سال 1957 با پرتاب ماهواره اسپوتنیک از سوی شوروی به فضا و سپس پرتاب نخستین قمر آمریکا در سال 1958 مطرح شد. بعد از آن فعالیت نخستین فضاپیمای یوری گاگارین در سال 1961 و نخستین فرود بر روی ماه در 1969 اشاره کرد. این حوادث این بحث حقوقی را پیش کشید که فضا از کجا شروع می شود و چه حقوقی دارد. نخستین گام در جهت تدوین قواعد حقوق فضا توسط مجمع عمومی برداشته شد. در این خصوص می توان به [[قطعنامه شماره 1148]] مصوب 14 نوامبر 1957 مبنی بر پرتاب اشیاء به فضا با مقاصد صلح جویانه، تاسیس کمیته [[سازمان ملل]] برای استفاده صلح آمیز از فضا در 13 دسامبر 1958 در طی اعلامیه شماره 1348، [[قطعنامه شماره 1721]] مورخ 20 دسامبر 1961 در خصوص آزادی فضا که به دنبال فعالیت فضاپیمای گاگارین صورت گرفت، [[قطعنامه شماره 1884]] مصوب 17 اکتبر 1963 در خصوص منع پرتاب سفاین فضایی حامل [[سلاح هسته ای|سلاح های هسته ای]] و مخرب دسته جمعی، اشاره نمود. اما بعد از اعلامیه های مجمع عمومی، چند سند حقوقی لازم الاجرا در خصوص حقوق فضا به امضای کشورها رسیده است. اولین سند در سال 1967 تحت عنوان اصول حاکم بر بهره برداری و فعالیت دولت ها در فضای ماورای جو، [[معاهده فضای ماورای جو]] به امضا رسید. بر اساس این معاهده، فضا و اجرام آسمانی متعلق به هیچ کشوری نیست و همه کشورها به صورت منصفانه می توانند از فضا و اجرام آسمانی برای اهداف مسالمت آمیز و بشر دوستانه استفاده نمایند. بنابراین از میراث مشترک بشریت برای اولین بار در قرراداد 1967 برای فضا، ماه و سایر اجرام آسمانی پذیرفته شد. از این رو استفاده نظامی و استقرار سلاح های هسته ای در فضا ممنوع است. دومین سند حقوقی، کنوانسیون 1968 در خصوص نجات و بازگشت فضانوردان و استرداد اشیاء پرتاب شده به فضا می باشد که موسوم به [[معاهده نجات]] شده است. دولت های متعاهد پذیرفتند که در صورت فرود اضطراری فضانوردان در خاک خود، با آن ها همکاری کرده و آن ها و وسایلشان را به کشور متبوع باز گردانند. سومین سند، کنوانسیون مسئولیت خسارات ناشی از اجرام فضایی مورخ 1972 است که به [[معاهده مسئولیت]] مشهور شده است. طبق مفاد این [[کنوانسیون]]، دولت ها موظف شده اند [[خسارت]] وارده بر دیگران را به خاطر ماموریت فضایی خود جبران نمایند. جبران خسارت باید مبتنی بر انصاف و با نیت اعاده وضعیت به وضع سابق صورت گیرد. برای اولین بار کانادا موفق شد با استناد به مفاد این کنوانسیون در سال 1978 بابت سقوط ماهواره کوس موس 954 در خاک خود حدود سه میلیون دلار از شوروی سابق خسارت دریافت نماید. سند چهارم در سال 1975 و تحت عنوان کنوانسیون ثبت اشیاء پرتابی به فضا به امضا رسید و در سال 1976 لازم الاجرا شد. طبق مواد این کنوانسیون لزوم ثبت اشیای پرتابی به فضا و همچنین صلاحیت بر تاسیسات و سفینه های فضایی به عهده کشور محل ثبت است. همچنین کشورهای محل ثبت موظف هستند کلیه اطلاعات ثبت شده را در کوتاه ترین زمان در اختیار دبیر کل سازمان ملل قرار دهند. پنجمین سند مهم در خصوص فضا در سال 1979 بر اساس [[قطعنامه شماره 34/68]] مجمع عمومی اتخاذ گردید و به معاهده ماه مشهور است. این معاهده در سال 1984 با تصویب اتریش به عنوان پنجمین کشور لازم الاجرا گردید. تا سال 2008، تعداد 13 کشور جهان آن را تصویب کردند. طبق آن کره ماه و منابع آن جزء میراث مشترک بشریت قلمداد شد و پیشنهاد شد که یک رژیم بین المللی جهت بهره برداری از آن در راستای اهداف صلح آمیز باید شکل بگیرد. در سال 1998 توافقنامه موسوم به [[توافقنامه ایستگاه فضایی|ایستگاه فضایی]] منعقد شد و تعداد اندکی از کشورها (15) دولت آن را امضا کردند. طبق این [[توافقنامه ناسا]] نقش هماهنگ کننده فعالیت های فضایی را ایفا می کند و هر کشور دارای صلاحیت تام نسبت به ادوات فضایی خود است. تا کنون در خصوص ارسال برنامه های ماهواره ای و سیستم های کنترل از راه دور قاعدتا الزام آور خاصی تنظیم نشده است ولی یک اصل مورد اتفاق جامعه جهانی است و آن هم آزادی گردش اطلاعات است که اگر ارسال برنامه های ماهواره ای در این راستا ارزیابی شود جامعه جهانی به صورت ضمنی رضایت خود را از وضع موجود اعلام می دارد.<ref name=":2" />