ماده ۳۱۲ قانون مدنی

هر گاه مال مغصوب، مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود غاصب باید قیمت حین‌الاداء را بدهد و اگر مثل، موجود بوده و از مالیت افتاده باشد باید آخرین قیمت آن را بدهد.

توضیح واژگان

به مثل یا قیمت مال، بدل گویند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

به نظر برخی از حقوقدانان، درصورت تلف عین مغصوبه نزد غاصب، وی ضامن قیمت زمان تلف است؛ زیرا در این تاریخ، ید امانی او، تبدیل به ید ضمانی گردیده؛ و بدین ترتیب ذمه او مشغول می شود.

درصورت تلف عین مغصوبه، و قیمی بودن آن، غاصب باید قیمت روز ادا را، به مالک بدهد؛ هرچند بهای مال مغصوب در این زمان، نسبت به قیمت روز غصب، افزایش یافته باشد.

اگر عین مغصوب تلف گردیده؛ و غاصب باید مثل آن را، به مالک رد می نموده؛ ولی بر اثر کوتاهی و تعلل وی در تهیه مثل، دیگر مثل آن مال در بازار یافت نگردد؛ دراینصورت باید قیمت روز ادا را، به صاحب مال بازگرداند.

سوابق فقهی

حکم به حرمت اضرار به غیر را، نمی توان به عنوان مبنای مسئولیت مدنی پذیرفت. و باید به دنبال راه حلی برای دفع زیان بود.

غاصب باید بالاترین قیمت از زمان غصب تا هنگام ادا را، بپردازد؛ زیرا هم مالک استحاق چنین تأدیه ای را دارد؛ و هم ضمان غاصب، مقتضی چنین حکمی است. در مقابل، اظهار نموده اند که غاصب، باید قیمت روز ادا را پرداخت نماید.

انتقادات

پرداخت آن قیمت مال، در مواردی که مثل آن موجود بوده؛ ولی از اعتبار افتاده باشد؛ معمولاً به منزله پرداخت بهایی کمتر از ارزش مال، در زمان غصب یا تلف است. که چنین حکمی، با انصاف و سیاست شدت عمل با غاصب، سازگار نیست. لذا قانونگذار، باید در این مورد خاص، غاصب را، مکلف به تأدیه بالاترین قیمت از زمان غصب، تا زمان بی ارزش شدن مال می نمود.