ماده ۱۶۰ قانون مدنی

هر کس در زمین خود یا اراضی مباحه، به قصد تملک، قنات یا چاهی بکند تا به آب برسد یا چشمه جاری کند مالک آب آن می‌شود و در اراضی مباحه مادامی که به آب نرسیده تحجیر محسوب است.

توضیح واژگان

احتجار، یعنی تحجیر، و یا سنگ چینی اطراف زمین، به منظور آباد نمودن آن.

اولویت تحجیر، یعنی اینکه تحجیر، برای عامل آن، حق اولویت در احیای اراضی موات را، ایجاد می نماید.

شروع به احیای اراضی موات را، که اغلب با سنگ چینی اطراف زمین، محقق می گردد؛ تحجیر گویند.

حق اولویت در عمران زمین های موات را، حق التحجیر نامند.

شخصی را، که جهت احیای اراضی موات، مبادرت به تحجیر نموده باشد؛ مُحجِّر نامند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

به موجب اصل 45 قانون اساسی، و ماده 1 قانون توزیع عادلانه آب، آب های جاری در منابع طبیعی، در زمره اموال عمومی محسوب گردیده؛ و در اختیار حکومت اسلامی قرار داشته؛ و باید برابر با مصالح عمومی، مورد تمتع واقع شود. و مسئولیت حفظ، استیفا، و نظارت بر بهره برداری از آنها، با دولت است.

قانون مدنی، در رابطه با چگونگی حیازت آبهای مباح، شرکت در حیازت و تمتع از آب مشترک، و نحوه استیفا از نهرهای مباح، مقرراتی را وضع نموده است.

ایجاد چاه در اراضی موات، برای اتصال به رودخانه، سبب احیای زمین مزبور گردیده؛ اما تا زمانی مسیر حفر شده، به رودخانه اصلی متصل نشده باشد؛ حفرکننده نسبت آب نهر، فقط حق تحجیر دارد.

تحجیر، از اعمال قابل نیابت بوده؛ و می تواند توسط وکیل یا اجیر، انجام پذیرد.

سوابق فقهی

وکیل و اجیر نیز، می توانند از طرف اصیل، و برای او، مبادرت به تحجیر نمایند.

تحجیر، سبب تملک می گردد.

رویه های قضایی

به موجب دادنامه شماره 3305 مورخه 4/10/1319 دیوان عالی کشور، هر کس، در زمین خود یا اراضی مباحه، به قصد تملک، قنات یا چاهی بکند؛ تا به آب برسد؛ یا چشمه جاری کند؛ مالک آب آن می‌شود؛ و نسبت به ربودن آب چاه یا قنات مزبور، توسط اشخاصی غیر از شرکا، احکام سرقت مُجری خواهدبود.

مصادیق و نمونه ها

• هر کس، در اراضی مباحه، به قصد تملک، قنات یا چاهی بکند؛ تا به آب برسد؛ یا چشمه جاری کند؛ مالک آب آن می‌شود؛ و مادامی که به آب نرسیده؛ نسبت به تمام قنات، و زمین مزبور، تحجیر محسوب است.