ماده ۲۸۰ قانون مجازات اسلامی

فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در مورد مبنای حکم این ماده احتمالات مختلفی را میتوان مطرح کرد به این اعتبار که محارب،مهدورالدم است و مبارزه با محارب دفاع مشروع است.یا به عبارتی دیگر مصداق نهی از منکر یا مصداق حکم قانون است.همچنین 2 برداشت از عبارت"محارب نیستند"وجود دارد.ممکن است تصور شود که منظور آن است که این افراد مجرم نبوده و مجازات نمیشوند که در این صورت باید شرایط دفاع مشروع در عمل آنان مشاهده شود.بدین ترتیب،هرگاه مرتکب به قصد انتقام گیری و قهرمان بازی،پس از اتمام عمل محاربان با اسلحه به آنها حمله کند،نخواهد توانست با استناد به دفاع مشروع از مسئولیت کیفری بگریزد. هرچند بعید نیست که در این صورت با توجه به برداشت دوم از ماده(جرم مجسوب شدن عمل بدون در نظر گرفتن عنوان محارب بر فرد) فرد معافیت کامل از مسئولیت کیفری نداشته باشد اما محارب هم محسوب نشود.در واقع دو توجیه برای این ماده مطرح است :1-مبارزان تابع احکام دفاع مشروع هستند و 2-فقط احکام محاربه بر آنان جاری نمیشود و ممکن است مشمول عنوان مجرمانه دیگری باشد.احتمال دوم با قواعد حقوقی سازگارتر است هرچند ظاهر ماده احتمال اول را تقویت میکند. در این مورد سوالی مطرح میشود که آیا عده ای بدون اینکه مورد تحاوز محاربان قرار گرفته باشند و همچنین بدون اجازه حکومت،میتوانند با محاربان مبارزه کنند؟اگر پاسخ مثبت باشد،یعنی این ماده با دید فقه فردی نوشته شده است.مخصوصا اگر افساد فی الارض با محاربه یک جرم نباشد و هرجرمی را مصداق افساد فی الارض بدانیم و به اشخاص اجازه دهیم که با مفسدان به مبارزه برخیزند.در هر حال باید در موارد استفاده فقه در قانون دقت کرد که آیا متن فقهی با دید فقه فردی نوشته شده است یا فقه حکومتی و در صورت اول از قانونگذاری مطابق آن خودداری کرد.

سوابق فقهی

طبق نظر فقهی آیت الله خمینی ،برای کسی که در شهر سلاح خود را برهنه میکند و در شهر میگردد تا محاربان را بترساند و از فساد آنان و یا از خطر کسی که نسبت به خود او سوءقصد دارد و امثال اینگونه اشخاص جلوگیری به عمل آورد چون جنبه فساد ندارد بلکه دفع فساد است عنوان محارب بر او صدق نمیکند.