ماده ۱۰۸ قانون مدنی

در تمام مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض باشد مالک می‌تواند هر وقت بخواهد از اذن خود رجوع کند مگر این که مانع قانونی موجود باشد.

توضیح واژگان

به از بین رفتن منع قانونی، توسط مقنن یا شخصی معین، به نفع اشخاصی معلوم یا نامشخص را، اذن گویند.(46842) و به موافقت مالک، جهت تصرف دیگری در مال او، اذن گویند.(801287)

عدول از عقد و ایقاعی را، که به موجب اذن محض به وجود آمده است؛ رجوع نامند.(298267)

پیشینه

برخلاف قانون مدنی ایران، قانونگذار فرانسه در ماده 703 قانون مدنی این کشور، موجبات سقوط حق ارتفاق را، به طور حصری بیان نموده است.(46992)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

با توجه به اینکه اثر اذن ساده، تنها اباحه در انتفاع از مال غیر است؛ نه ایجاد حق برای متصرف، و به وجود آمدن تکلیف برای مالک، لذا اعطا کننده اذن، در هر زمان، می تواند از تصمیم خود رجوع نماید.(3318)

برخلاف حق، اذن، ایجاد التزام نمی نماید؛ و به همین، اعطا کننده اذن، در هر زمان، می تواند از تصمیم خود رجوع نماید.(22872)

بدیهی است درمواردی که حق ارتفاق، به موجب اذن به وجود می آید؛ کیفیات حق مزبور نیز، باید تابع کیفیات اذن مالک ملکی باشد که حق ارتفاق، در آن محل قرار دارد.46840)

مالک ملکی که در آن مکان، حق ارتفاق برای غیر وجود دارد؛ نمی تواند در مواردی که قانون، ممنوع نموده است؛ از اذن خود رجوع نماید. به عنوان نمونه، مالک زمین، نمی تواند از فرزندان میتی که در ملک او دفن شده است؛ بخواهد که با نبش قبر، پدر خود را، از آن ملک خارج کنند.(3319)

اذن در انتفاع، ممکن است به صورت ایقاع باشد؛ که دراینصورت، هیچ تکلیفی را، برای اعطا کننده اذن، ایجاد نمی نماید.(22886)

اذن در انتفاع، ممکن است به صورت ایقاع، یا شرط ضمن عقد باشد.(22886)

عدول از حق ارتفاق، با فسخ قرارداد منشأ این حق است؛ امکانپذیر می باشد.(22887)

مستندات فقهی

به موجب آیات 27 و 28 سوره نور، " يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَىٰ أَهْلِهَا ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ. فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّىٰ يُؤْذَنَ لَكُمْ ۖ وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا ۖ هُوَ أَزْكَىٰ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ"، کسی نمی تواند بدون اذن مالک، وارد ملک او گردد؛ و البته چنین اذنی، توسط اعطا کننده آن، قابل رجوع است.(374162) (374190)

سوابق فقهی

مالک زمین، نمی تواند از فرزندان میتی که در ملک او دفن شده است؛ بخواهد که با نبش قبر، پدر خود را، از آن ملک خارج کنند. ولی اگر به هر دلیلی، متوفی، بیرون از قبر خود قرار گرفت؛ مالک، می تواند از دفن دوباره او خودداری کند.(9900)

اگر قرار دادن ناودان به طرف باغ دیگری، با اذن صاحب ملک بوده است؛ وی، می تواند از اذن خود عدول نماید.(9901)

رویه های قضایی

به موجب نظر کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری آمل، اگر کسی، حق عبور در ملک غیر ندارد؛ ولی صاحب ملک، اذن داده باشد که از ملک او عبور کند؛ مالک، هر وقت بخواهد؛ می‌تواند از اذن خود رجوع کرده؛ و مانع عبور او بشود؛ و در چنین مواردی، اقامه دعوی ممانعت از حق علیه صاحب ملک، وجاهتی ندارد.(41265)

به نظر کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری مازندران، موافقت مالکین املاک مجاور، مبنی بر توسعه معبر عمومی، با اعراض مالکیت نسبت به بخشی از زمین خود، قراردادی لازم بوده؛ و نمی توان آن را اذن در عبور محسوب نمود؛ تا هر زمان که خواستند؛ بتوانند از تصمیم خود رجوع نموده؛ و معبر را، به حالت قبل برگردانند.(251938)