ماده ۱۶۱ قانون مدنی

معدنی که در زمین کسی واقع شده باشد ملک صاحب زمین است و استخراج آن تابع قوانین مخصوصه خواهد بود.

توضیح واژگان

در لغت، به اصل، مرکز و محور هر چیزی، معدن گویند. و در اصطلاح، به هر چیزی که از اصل آفرینش، و به طور طبیعی، در درون زمین یافت گردد؛ معدن گویند.(27567) و به نقطه ای از زمین، که در آن مکان، اشیای ارزشمند، به طور طبیعی یافت گردد؛ معدن گویند.(85611)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

معادن، در قانون معادن، به سه دسته تقسیم گردیده اند؛ که فقط معدن هایی، که در دسته اول این تقسیم بندی قرار گرفته اند؛ و در ملک خصوصی اشخاص قرار دارند؛ قابل تملک هستند؛ معادنی که در اراضی فاقد مالک خاص، واقع شده اند؛ متعلق به دولت می باشند.(46937)

معادن، به دو دسته معادن ظاهر، و معادن مخفی، قابل تقسیم هستند. برخلاف معادن باطن، دسترسی به معادن ظاهر، مستلزم صرف هزینه و عملیات خاصی نیست؛ نظیر معادن نمک، کبریت، موم و ... . معادن طلا، نقره، نفت و ... را، باید در زمره معادن مخفی قرار داد. بهره برداری از معادن ظاهر، با حیازت امکانپذیر بوده؛ و اکتشاف از معادن مخفی، با احیای زمین میسر است.(59558)

بنابر قاعده تبعیت، فضای بالای زمین، و نیز زیرزمین، متعلق به صاحب ملک است.(3205)

فضای بالای زمین، و نیز زیرزمین، در حدود عرفی، متعلق به صاحب ملک است.(85163) مقررات عمومی، محدودیت هایی را، برای مالکیت نسبت قسمت های مزبور، قائل گردیده است.(85163) (22762)

صاحب ملک، حق منع دیگران از تصرف در فضای بالای زمین، و نیز زیرزمین خود را دارد.(22764)

مالک زمین، برابر با مقررات مربوط به معادن، می تواند در ملک خود، چاه حفر نماید.(131191)

هر چیزی که از زیر زمین، بیرون می آید؛ متعلق به مالک زمین است. اما باید توجه نمود که در استخراج از معدن، باید منافع عموم جامعه را درنظرگرفت؛ زیرا معادن، بخش عمده ای از ثروت عمومی را، تشکیل می دهند؛ و نباید بدون توجه به مقررات خاص، مورد بهره برداری قرار گیرند.(265024)

سوابق فقهی

مالکیت نسبت به زیر زمین، با رعایت حدود عرفی، تابع مالکیت زمین است. بنابراین معادن نفت، گاز، و سایر معادنی که خارج از حدود عرفی اعماق زمین، قرار دارند؛ ملی بوده؛ و استخراج از آنها، در اختیار دولت اسلامی است. لیکن دولت برای تصرف در املاک اشخاص، جهت اکتشاف از معدن، باید بها یا اجاره زمین اشخاص را، بپردازد.(9271)

شن، ماسه، و خاک رسی که در اراضی موقوفه وجود دارد؛ تابع ملک مزبور بوده؛ و جزء انفال به شمار نمی آید.(9273)

معادن، به دو دسته معادن ظاهر، و معادن مخفی، قابل تقسیم هستند. برخلاف معادن باطن، دسترسی به معادن ظاهر، عملیات خاصی نیست.(27568)

هر کس، معدنی را احیاکند؛ مالک آن می گردد؛ در مقابل انتقاد شده است که چنین حکمی، فقط اراضی موات را، دربرمی گیرد؛ و نسبت به اعماق زمین، قلمرو شمول ندارد.(818221)