مداخله بشر دوستانه؛ از ممنوعیت تا ضرورت

مداخله بشر دوستانه؛ از ممنوعیت تا ضرورت نام مقاله‌ای از قاسم آقایی است که در شماره یازدهم (تیر 1383) نشریه پژوهش حقوق عمومی منتشر شده است.

چکیده

مداخله بشر دوستانه از مفاهیمی است که باوجود دارا بودن سابقه‌ای حدودا یکصد ساله در ادبیات حقوق بین‌الملل،تنها در یک دهه اخیر مورد توجه مجامع بین‌المللی و از آن جمله محافل علمی و حقوقی جهان قرار گرفته است و دلیل آن،گسترش توجه‌ به حقوق بنیادین بشر از یک طرف و گسترش نقض شدید همان حقوق از طرف دیگر بوده است.توجه به آن حقوق از جانب سازمانهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر و افکار عمومی بین‌المللی و نقض آن توسط رژیمهای خودکامه یا گروههای‌ شورشی صورت پذیرفته است. رویکرد جدید به مفهوم مداخله بشردوستانه در دو سطح به موازات یکدیگر رشد نموده است.در یک سطح و در چارچوب ملل متحد و منشور آن،شورای امنیت موارد نقض شدید حقوق بنیادین بشر را تهدیدی علیه صلح قلمداد نموده و در برابر آن وارد عمل گردیده است که در این سطح،اقدام شورا حساسیت زیادی را برانگیخته است، زیرا باور همگان بر مجاز بودن شورا به چنین اقداماتی است.اما در سطح دیگر و خارج از سیستم منشور و سازمان ملل متحد نیز اقداماتب اغلب از طرف سازمانهای منطقه‌ای با همان اهداف صورت گرفته است که تأیید پاره‌ای از اعضای جامعه بین‌المللی و انتقاد پاره‌ای دیگر را به همراه داشته است،باوجود این،به دلیل ضرورت برخورد با موارد نقض گسترده حقوق بشر از یک طرف و نقص سیستم امنیت دسته جمعی ملل‌ متحد که امکان پاسخگویی را در مواردی از آن سلب می‌کند،از طرف دیگر باعث گردیده‌ که هم اکثریت کشورهای عضو جامعه بین‌المللی و هم افکار عمومی بین‌المللی به همراه‌ بخش گسترده‌ای از حقوقدانان در اساس امکان مداخله نظامی خارج از چارچوب نظام‌ ملل متحد را به هدف جلوگیری از نقض شدید و گسترده حقوق بشر و بشردوستانه پذیرا گردند؛اگرچه این اقدام با مفهوم عدم توسل به زور مندرج در ماده‌ (4)2 منشور ملل متحد در تعارض باشد،زیرا باور عمومی امروزه بر این است که قاعده‌ آمره عدم توسل به زور یا تهدید به آن نباید و نمی‌تواند مستمسکی برای نقض فاحش‌ حقوق بنیادین بشر(قاعده آمره‌ای دیگر)باشد.

کلیدواژه‌ها

• مداخله بشر دوستانه
• ممنوعیت
• ضرورت