بررسی قابلیت جبران‌پذیری عدم‌النفع در فقه امامیه

بررسی قابلیت جبران‌پذیری عدم‌النفع در فقه امامیه نام مقاله ای است از محمد روشن و علی اکبر جعفری و مجتبی جهان تیغی که در شماره صد و یک دوره 82(بهار 1397) مجله حقوقی دادگستری منتشر شده است.

چکیده

در بخش اخیر ماده 728 ق.آ.د.م پیشین آمده بود: «... ضرر ممکن است به واسطه از بین رفتن مالی باشد یا به واسطه فوت شدن منفعتی که از انجام تعهد حاصل می‌شده است.» این حکم، به همه گفت‌وگوها درباره امکان مطالبه «منافع فوت‌شده» پایان می‌بخشید و به طلبکار حق می‌داد که زیان ناشی از محروم ­ماندن خود از منافع مسلم را، در کنار تلف اموال و فزونی بدهی­های خود، از متخلف بگیـرد. پس از پیـروزی انفلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1358، طبق اصل چهارم مقـرر شد که «کلیه قوانین و مقـررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد» و این اصل بر لزوم اسلامی بودن کلیه قوانین و مقررات تأکید نمود. مقنن با گذشت سال­ها پس از انقلاب در تبصره 2 ماده 515 ق.آ.د.م 1379 که علی­القاعده طبق اصل چهارم ق.ا می‌بایست مبتنی بر فقه اسلامی باشد، مقرر نمود: «خسارت ناشی از عدم‌‌النفع قابل مطالبه نیست ...» و بدین وسیله اختلاف‌نظرهای شدیدی را میان صاحبان فن ایجاد نمود. در این مقاله درصدد بیان این مطلب هستیم که در فقه اسلامی تمامی ادله ناظر بر جبران‌ناپذیری خسارت ناشی از عدم­النفع قابل رد است و بالعکس؛ بر خلاف این ادله دلیل وجود دارد و لذا استنباط مقنن از منابع فقهی در وضع این قاعـده پس از انقلاب بر طریق صواب نبوده است. بنابراین، نه تنها تبصره 2 ماده 515 ق.آ.د.م 1379 از منظر این پژوهش خلاف قانون اساسی و به‌ویژه اصل چهارم است، بلکه با مبانی فقهی نیز سازگاری ندارد و لذا اصلاح آن ضروری است.

کلیدواژه‌ها

• عدم النفع
• لاضرر
• اتلاف و تسبیب
• ضمان ید و غصب

مواد مرتبط

• ماده 728 قانون آیین دادرسی مدنی
• ماده 515 قانون آیین دادرسی مدنی