اخذ آخرین دفاع از متهم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:کشف جرم و تحقیقات مقدماتی using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
مطابق [[ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری]]: «[[بازپرس]] پس از پایان [[تحقیقات مقدماتی|تحقیقات]] و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع [[جرم]]، به [[متهم]] یا وکیل وی اعلام می‌کند که برای [[برائت]] یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان '''آخرین دفاع''' بیان کند. هر گاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت مؤثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است.» | مطابق [[ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری]]: «[[بازپرس]] پس از پایان [[تحقیقات مقدماتی|تحقیقات]] و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع [[جرم]]، به [[متهم]] یا وکیل وی اعلام می‌کند که برای [[برائت]] یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان '''آخرین دفاع''' بیان کند. هر گاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت مؤثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است.» | ||
این ماده مبتنی بر [[اصل برائت]] و در راستای حمایت از فردی است که ادعایی علیه او مطرح | این ماده مبتنی بر [[اصل برائت]] و در راستای حمایت از فردی است که ادعایی علیه او مطرح شده‌است،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4706708|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> لذا لازم است خود متهم آخرین فردی باشد که در خصوص اتهامش مطلبی را بیان می‌کند، این مطلب را باید دفاع متهم از خویشتن تلقی کرد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6278680|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | ||
عده ای با استناد به عبارت «وجود دلایل کافی بر وقوع جرم» معتقدند بازپرس در صورتی مکلف به اخذ آخرین دفاع از متهم می‌باشد که معتقد به کافی بودن دلایل وقوع جرم توسط متهم باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654712|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref>همچنین گروهی دریافت [[احضاریه]] توسط بازپرس یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع را [[قرینه]] ای بر نظر موافق بازپرس به صدور [[قرار جلب به دادرسی]] می‌دانند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654720|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> گفتنی است ارائه آخرین دفاع را نباید از وظایف متهم دانست، بلکه این امر صرفاً یکی از حقوق متهم است که می‌تواند آن را ساقط کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654724|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | عده ای با استناد به عبارت «وجود دلایل کافی بر وقوع جرم» معتقدند بازپرس در صورتی مکلف به اخذ آخرین دفاع از متهم می‌باشد که معتقد به کافی بودن دلایل وقوع جرم توسط متهم باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654712|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref>همچنین گروهی دریافت [[احضاریه]] توسط بازپرس یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع را [[قرینه]] ای بر نظر موافق بازپرس به صدور [[قرار جلب به دادرسی]] می‌دانند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654720|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> گفتنی است ارائه آخرین دفاع را نباید از وظایف متهم دانست، بلکه این امر صرفاً یکی از حقوق متهم است که می‌تواند آن را ساقط کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654724|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
[[ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری]] | [[ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری]] | ||
[[ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری]] | |||
[[ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری]] | |||
[[ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری]] | |||
==در رویه قضایی== | ==در رویه قضایی== | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۷: | ||
در فرض عدم حضور متهم یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع، بازپرس حق الزام [[کفیل]] یا [[وثیقه گذار]] به حاضر کردن متهم را ندارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654740|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | در فرض عدم حضور متهم یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع، بازپرس حق الزام [[کفیل]] یا [[وثیقه گذار]] به حاضر کردن متهم را ندارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4654740|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | ||
== ضرورت اخذ آخرین دفاع از متهم در صورت نقض قرار منع تعقیب == | |||
در صورت نقض [[قرار منع تعقیب]] و صدور قرار جلب به دادرسی از سوی دادگاه، لازم است بازپرس اقدام به احضار متهم و [[تفهیم اتهام|تفهیم]] موضوع اتهام جدید و نیز اخذ آخرین دفاع از وی نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=تحلیل ماده به ماده قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در مقایسه با قوانین سابق|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6277980|صفحه=|نام۱=صادق|نام خانوادگی۱=سلیمی|نام۲=امین|نام خانوادگی۲=بخشی زاده اهری|چاپ=1}}</ref> | |||
=== در قانون === | |||
به موجب [[ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری]]: «در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه، بازپرس مکلف است متهم را احضار و موضوع اتهام را به او تفهیم کند و با اخذ آخرین دفاع و [[قرار تامین کیفری|تأمین]] مناسب از وی، پرونده را به دادگاه ارسال نماید.» | |||
=== مبنای حکم === | |||
این ماده در راستای تأکید بر اهمیت و لزوم اخذ آخرین دفاع از متهم به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول [[دادرسی منصفانه|دادرسی عادلانه]] وضع شده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=تحلیل ماده به ماده قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در مقایسه با قوانین سابق|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6277976|صفحه=|نام۱=صادق|نام خانوادگی۱=سلیمی|نام۲=امین|نام خانوادگی۲=بخشی زاده اهری|چاپ=1}}</ref> | |||
=== اقدامات بازپرس بعد از اخذ آخرین دفاع === | |||
در خصوص ماده فوق، بازپرس باید بعد از اخذ آخرین دفاع و تأمین متناسب، پرونده را به دادگاه ارسال نموده و نیازی به صدور [[کیفرخواست]] مگر در فرض [[صلاحیت ذاتی|صلاحیت]] [[دادگاه کیفری یک]]، نمی‌باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4683516|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=خالقی|چاپ=1}}</ref> | |||
== اخذ آخرین دفاع پیش از اعلام ختم دادرسی == | |||
=== در قانون === | |||
مطابق [[ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری]]: «قبل از ختم دادرسی، چنانچه [[شاکی خصوصی|شاکی]] یا [[مدعی خصوصی]] راجع به موضوع [[شکایت]]، مطلب جدیدی داشته باشد، استماع می‌شود و [[دادستان]] یا [[نماینده دادستان|نماینده]] وی نیز می‌تواند عقیده خود را اظهار کند. دادگاه مکلف است پیش از اعلام ختم دادرسی، به متهم یا وکیل او اجازه دهد که آخرین دفاع خود را بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.» | |||
همچنین به موجب [[ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری]]: «پس از رعایت ترتیب مقرر در [[ماده ۳۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری|ماده (۳۵۹) این قانون]]، هرگاه دادستان بار دیگر اجازه صحبت بخواهد، به متهم، شاکی، مدعی خصوصی یا وکلای آنان نیز اجازه صحبت داده می‌شود. پیش از اعلام ختم رسیدگی، رئیس دادگاه یک بار دیگر به متهم یا وکیل او اجازه صحبت می‌دهد، آخرین دفاع را از متهم یا وکیل وی اخذ و سپس رسیدگی را ختم می‌کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.» | |||
=== مبنای حکم === | |||
لازم است متهم فرصت و امکانات کافی در راستای دفاع از دلایل اقامه شده علیه خود را داشته باشد، از همین رو پس از پایان تحقیقات نیز قاضی مکلف است که به متهم اجازه ابراز دفاعیات خود را به عنوان آخرین دفاع بدهد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=ادله اثبات دعوا|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=قانون مدار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1227932|صفحه=|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=زراعت|نام۲=حمیدرضا|نام خانوادگی۲=حاجی زاده|چاپ=2}}</ref> | |||
=== در رویه قضایی === | |||
به موجب رای صادره از یکی از شعب [[دادگاه انتظامی قضات]]، صدور حکم بدون اخذ آخرین دفاع و با امکان احضار متهم توسط کفیل یا امکان [[جلب متهم|جلب]] وی، تخلف است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=ماهنامه قضاوت، شماره 63، فروردین و اردیبهشت 1389|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=دادگستری استان تهران|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2048576|صفحه=|نام۱=دادگستری استان تهران|نام خانوادگی۱=|چاپ=}}</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| خط ۲۸: | خط ۵۸: | ||
[[رده:اصطلاحات حقوق جزا]] | [[رده:اصطلاحات حقوق جزا]] | ||
[[رده:کشف جرم و تحقیقات مقدماتی]] | [[رده:کشف جرم و تحقیقات مقدماتی]] | ||
[[رده:اقدامات بازپرس و دادستان پس از ختم تحقیقات]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۴:۴۰
مطابق ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری: «بازپرس پس از پایان تحقیقات و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع جرم، به متهم یا وکیل وی اعلام می‌کند که برای برائت یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان آخرین دفاع بیان کند. هر گاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت مؤثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است.»
این ماده مبتنی بر اصل برائت و در راستای حمایت از فردی است که ادعایی علیه او مطرح شده‌است،[۱] لذا لازم است خود متهم آخرین فردی باشد که در خصوص اتهامش مطلبی را بیان می‌کند، این مطلب را باید دفاع متهم از خویشتن تلقی کرد.[۲]
عده ای با استناد به عبارت «وجود دلایل کافی بر وقوع جرم» معتقدند بازپرس در صورتی مکلف به اخذ آخرین دفاع از متهم می‌باشد که معتقد به کافی بودن دلایل وقوع جرم توسط متهم باشد.[۳]همچنین گروهی دریافت احضاریه توسط بازپرس یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع را قرینه ای بر نظر موافق بازپرس به صدور قرار جلب به دادرسی می‌دانند.[۴] گفتنی است ارائه آخرین دفاع را نباید از وظایف متهم دانست، بلکه این امر صرفاً یکی از حقوق متهم است که می‌تواند آن را ساقط کند.[۵]
مواد مرتبط
ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری
در رویه قضایی
بر اساس نظر کمیسیون در یکی از نشست‌های قضایی، آخرین دفاع حقی است متعلق به متهم تا بتواند مباحثی را که برای خود مفید می‌داند مطرح کند. اگر در این مرحله و پس از اخذ آخرین دفاع و پیش از اعلان ختم دادرسی، دفاعیات مطروحه از سوی متهم مستلزم رسیدگی و تحقیقات بیشتری باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی بوده و مادام که ختم دادرسی اعلام نشده‌است امکان رسیدگی وجود دارد.[۶]
عدم حضور متهم یا وکیل وی برای آخرین دفاع
در قانون
مطابق ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورتی که متهم یا وکیل وی برای اخذ آخرین دفاع احضار شود و هیچ‌یک از آنان بدون اعلام عذر موجه، حضور نیابد، بدون اخذ آخرین دفاع، اتخاذ تصمیم می‌شود.»
عدم امکان الزام کفیل یا وثیقه گذار به حاضر کردن متهم
در فرض عدم حضور متهم یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع، بازپرس حق الزام کفیل یا وثیقه گذار به حاضر کردن متهم را ندارد.[۷]
ضرورت اخذ آخرین دفاع از متهم در صورت نقض قرار منع تعقیب
در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی از سوی دادگاه، لازم است بازپرس اقدام به احضار متهم و تفهیم موضوع اتهام جدید و نیز اخذ آخرین دفاع از وی نماید.[۸]
در قانون
به موجب ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه، بازپرس مکلف است متهم را احضار و موضوع اتهام را به او تفهیم کند و با اخذ آخرین دفاع و تأمین مناسب از وی، پرونده را به دادگاه ارسال نماید.»
مبنای حکم
این ماده در راستای تأکید بر اهمیت و لزوم اخذ آخرین دفاع از متهم به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول دادرسی عادلانه وضع شده‌است.[۹]
اقدامات بازپرس بعد از اخذ آخرین دفاع
در خصوص ماده فوق، بازپرس باید بعد از اخذ آخرین دفاع و تأمین متناسب، پرونده را به دادگاه ارسال نموده و نیازی به صدور کیفرخواست مگر در فرض صلاحیت دادگاه کیفری یک، نمی‌باشد.[۱۰]
اخذ آخرین دفاع پیش از اعلام ختم دادرسی
در قانون
مطابق ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری: «قبل از ختم دادرسی، چنانچه شاکی یا مدعی خصوصی راجع به موضوع شکایت، مطلب جدیدی داشته باشد، استماع می‌شود و دادستان یا نماینده وی نیز می‌تواند عقیده خود را اظهار کند. دادگاه مکلف است پیش از اعلام ختم دادرسی، به متهم یا وکیل او اجازه دهد که آخرین دفاع خود را بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.»
همچنین به موجب ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری: «پس از رعایت ترتیب مقرر در ماده (۳۵۹) این قانون، هرگاه دادستان بار دیگر اجازه صحبت بخواهد، به متهم، شاکی، مدعی خصوصی یا وکلای آنان نیز اجازه صحبت داده می‌شود. پیش از اعلام ختم رسیدگی، رئیس دادگاه یک بار دیگر به متهم یا وکیل او اجازه صحبت می‌دهد، آخرین دفاع را از متهم یا وکیل وی اخذ و سپس رسیدگی را ختم می‌کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.»
مبنای حکم
لازم است متهم فرصت و امکانات کافی در راستای دفاع از دلایل اقامه شده علیه خود را داشته باشد، از همین رو پس از پایان تحقیقات نیز قاضی مکلف است که به متهم اجازه ابراز دفاعیات خود را به عنوان آخرین دفاع بدهد.[۱۱]
در رویه قضایی
به موجب رای صادره از یکی از شعب دادگاه انتظامی قضات، صدور حکم بدون اخذ آخرین دفاع و با امکان احضار متهم توسط کفیل یا امکان جلب وی، تخلف است.[۱۲]
منابع
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4706708
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6278680
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4654712
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4654720
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4654724
- ↑ پیشینه رویه قضایی در ایران در ارتباط با آیین دادرسی کیفری- جلد اول. چاپ 2. مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه، 1396. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6277896
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4654740
- ↑ صادق سلیمی و امین بخشی زاده اهری. تحلیل ماده به ماده قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در مقایسه با قوانین سابق. چاپ 1. جنگل، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6277980
- ↑ صادق سلیمی و امین بخشی زاده اهری. تحلیل ماده به ماده قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در مقایسه با قوانین سابق. چاپ 1. جنگل، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6277976
- ↑ علی خالقی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1393. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4683516
- ↑ عباس زراعت و حمیدرضا حاجی زاده. ادله اثبات دعوا. چاپ 2. قانون مدار، 1390. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1227932
- ↑ ماهنامه قضاوت، شماره 63، فروردین و اردیبهشت 1389. دادگستری استان تهران، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2048576