قصاص مراتبی در جنایات مادون نفس

قصاص مراتبی در جنایات مادون نفس نام مقاله ای از عادل ساریخانی و مرتضی میرزایی مقدم که در شماره نهم (تابستان 1394) نشریه آموزه های حقوق کیفری منتشر شده است.

چکیده

قصاص مراتبی از نوآوری‌های قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می‌باشد. پرسش اصلی دربارۀ آن این است که آیا اساساً امکان اجرای قصاص در غیر محل جنایت و به ویژه در مراتب پایین‌تر وجود دارد یا اینکه تنها می‌توان از همان محل قصاص کرد؟ در پاسخ به این پرسش، بررسی اندیشه‌های فقهای امامیه و عامه آشکار می‌سازد که آن‌ها بین جنایات مضبوط (جنایاتی که امکان قصاص از محل جنایت بدون زیاده‌روی وجود دارد) و جنایات غیر مضبوط تفاوت گذاشته‌اند؛ در جنایات غیر مضبوط، برخی با توجه به اصل «مماثلت در قصاص»، اجرای قصاص مراتبی را نپذیرفته‌اند و این جنایات را تنها شایستۀ دریافت دیه دانسته‌اند. اما برخی دیگر با تمسک به ادلّه‌ای چون اجماع، عمومات راجع به قصاص و... آن را پذیرفته‌اند. در مورد جنایات مضبوط نیز بسیاری از فقها بر این باورند که اجرای قصاص مراتبی امکان‌پذیر است؛ زیرا در این جنایات اجرای قصاص از محل جنایات ممکن است و لذا دلیلی وجود ندارد که مجنیّ علیه از محل دیگر قصاص کند. البته برخی دیگر، قصاص مراتبی در این جنایات را بدون اشکال انگاشته و تنها آن را مشروط به رضایت جانی دانسته‌اند. بررسی دیدگاه قانون‌گذار نشان می‌دهد که وی توجهی به این تفکیک ندارد و همۀ جنایات را البته در صورت رضایت جانی، موضوعی برای این گونه از قصاص می‌داند.

کلیدواژه‌ها

• قصاص مراتبی
• جنایات مضبوط
• جنایات غیر مضبوط
• مماثلت

مواد مرتبط

• ماده 390 قانون مجازات اسلامی
• ماده 400 قانون مجازات اسلامی