ماده ۳۵۴ قانون مجازات اسلامی

اگر مجنی علیه یا همه اولیای ‌دم یا برخی از آنان، صغیر یا مجنون باشند، ولی آنان با رعایت مصلحتشان حق قصاص، مصالحه و گذشت دارد و همچنین می‌ تواند تا زمان بلوغ یا افاقه آنان منتظر بماند. اگر برخی از اولیای‌ دم، کبیر و عاقل و خواهان قصاص باشند، می‌ توانند مرتکب را قصاص کنند لکن در صورتی که ولی صغیر یا مجنون خواهان اداء یا تأمین سهم دیه مولی ‌علیه خود از سوی آنها باشد باید مطابق خواست او عمل کنند. مفاد این ماده، در مواردی که حق قصاص به علت مرگ مجنی علیه یا ولی دم به ورثه آنان منتقل می ‌شود نیز جاری است. این حکم در مورد جنایاتی که پیش از لازم‌ الاجراء شدن این قانون واقع شده است نیز جاری است.

پیشینه

سابقاً ماده 52 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 در این خصوص وضع شده بود که به اعتقاد برخی به علت مغایرت با فتوای آیت الله خمینی حذف گردید.271448 همچنین برخی معتقد بودند دامنه ی شمول ولایت نمی تواند قصاص را نیز در بر بگیرد و صرفا تصرف در اموال صغیر و مجنون را شامل است.709744

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در خصوص این پرسش که «در فرض بالغ بودن ولی دم خواهان قصاص، آیا او حق گذشت از قصاص را پس از پرداخت سهم دیه ولی دم صغیر دارد یا خیر؟ »دو پاسخ داده شده است. گروهی معتقدند چنین ولی دمی پس از پرداخت سهم دیه صغیر حق گذشت دارد. گروه دوم اما معتقدند ولی دم بالغ در این حالت حق گذشت ندارد. بلکه گذشت وی تا زمان بلوغ صغیر معلق می ماند.350372 در هر حال در صورت پذیرش این نظر که تعیین تکلیف در خصوص عفو یا قصاص قاتل منوط به بلوغ اولیاء دم صغیر است، تصمیم اولیاء دم کبیر مبنی بر عفو قاتل چه معوض باشد چه بلاعوض ، تا زمان بلوغ سایرین موجب رهایی مرتکب جنایت نخواهد شد. چرا که ممکن است اولیاء دم صغیر پس از رسیدن به سن بلوغ خواهان قصاص جانی باشند.354164 اما گروهی نیز تاکید دارند که در فرض صغیر یا مجنون بودن ولی دم، اولیاء دم بالغ و عاقل حق اجرای قصاص را دارند. چرا که معطل نمودن و صبر کردن در این خصوص، موجب ایجاد ضرر است.709132در هر حال بر اساس ماده فوق در فرض صغیر یا مجنون بودن ولی دم، قصاص یا عدم قصاص جانی با رعایت مصلحت ولی دم، منوط به تشخیص ولی او است.4721416 همچنین بر اساس این ماده در خصوص قتل عمدی در فرض تقاضای قصاص از سوی اولیاء دم کبیر، آنان با تأمین سهم صغار از دیه حق قصاص دارند.667172 گروهی نیز بر این باورند که اگر اولیاء دم صغیر پس از بلوغ قصاص را تایید کنند، تضمینی که به آنان داده شده است اخذ خواهد شد.354152 اما اگر این گروه پس از رسیدن به سن بلوغ خواهان قصاص نباشند و تمایل به اخذ دیه داشته باشند، گروهی معتقدند در فرض تودیع سهم دیه صغار به صندوق دادگستری، دیگر ذمه ی اولیاء دم کبیر مشغول سهم دیه صغار نخواهد بود. لذا آنها موظف به پرداخت سهم دیه به قیمت روز نیستند.354156 برخی از صاحب نظران میان مولی علیه صغیر و مجنون تفاوت دانسته و معتقدند چنانچه وی مجنون باشد، ولی وی دارای اختیار کامل در تصمیمی گیری است. اما اگر صغیر باشد، ولی وی باید تا زمان بلوغ منتظر بماند تا پس از بلوغ خود مولی علیه تصمیم گیری کند.271436

مستندات فقهی

در این خصوص روایتی از امیر المؤمنین علی (ع) وجود دارد که بیان میدارند صبر کنید تا اطفالی که پدرانشان کشته شده بزرگ شوند. آنگاه اختیار دارند که بکشند یا مصالحه کنند یا عفو نمایند.2357448

رویه قضایی

به موجب رأی وحدت رویه شماره 31-1365/8/20 در قتل عمدی چنانچه برخی از اولیاء دم کبیر بوده و برخی دیگر صغیر باشند و از سوی دیگر اولیاء دم کبیر خواهان قصاص باشند، با تأمین سهم اولیاء صغیر از دیه حق قصاص دارند. 2470728

همچنین مطابق نظر کمیسیون در یکی از نشست های قضایی، بر اساس فتوای مقام رهبری در پاسخ استعلام رئیس قوه قضاییه، ولی مکلف به ملاحظه غبطه و مصلحت مولی علیه خود بوده و در خصوص تشخیص قصاص یا دیه یا عفو معوض یا بلا عوض، انتخاب وی نافذ است.1012396