ماده ۸۶۱ قانون مدنی

موجب ارث دو امر است: نسب و سبب.

پیشینه

در دوران جاهلیت، اسباب ارث عبارت بود از نسب، تبنی و حلف. در آن دوران، اشخاصی که جنگ و تیراندازی و سواری را نیاموخته بودند؛ از ارث بری محروم می شدند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

برخلاف احکام تکلیفی، در احکام وضعی، طلب، فرمان و لزوم جایگاهی ندارد و درواقع رعایت برخی مصلحت های عمومی باعث وضع اینگونه احکام می گردد؛ مانند قرابت، که از موجبات ارث است. قرابت نسبی به دو نوع قابل تقسیم است: نوع اول، قرابت مستقیم می باشد که در آن، اشخاصی که از نسل یکدیگر هستند؛ به هم وصل می گردند؛ مانند ارث بری پدر و فرزند از هم. نوع دوم، قرابت در خط اطراف است که به موجب آن، کسانی که همگی از سلاله یک شخص هستند یا به عبارتی، جامع نسب دارند؛ به یکدیگر متصل می شوند؛ مانند ارث بری دو خواهر از هم که جامع نسب آنها، مادرشان است.

منشأ قرابت سببی، ممکن است نکاح دائم باشد و یا ولای سه گانه        و سبب تقسیم می شود به مصاهره، ولاء و امامت    

اسباب ارث بری تغییرناپذیرند؛ یعنی ممکن نیست به غیر اشخاص منصوص در شرع، اختصاص یابند.

فرزندخواندگی از موجبات ارث نیست.

حاکم فقط از راه ولاء ارث می برد . درمقابل، استناد نموده اند که، قرارداشتن ماترک بدون وارث در اختیار حکومت و بیت المال، دلیل بر ارث بری حاکم نمی باشد.

سوابق فقهی

ترکه شخص بلاوارث به امام معصوم می رسد و او در هر زمینه ای که مصلحت بداند؛ صرف می نماید.

انتقادات

قانون مدنی درمورد تعریف ارث و ترکه ساکت است. قانونگذار باید ابتدا به تعریف ترکه و حدود انتقال آن، و نیز تعریف ارث، و نیز مصارف ترکه می پرداخت و سپس به ترتیب، شروط ارث، اسباب ارث، و موانع ارث را مورد بررسی قرارمی داد. درحالی که چنین نظمی را رعایت ننموده؛ و حتی برخی مطالب را به طور پراکنده در فصول مختلف، بررسی نموده است.

قانونگذار درمورد برخی از موجبات سبب، نظیر ضمان جریره، سکوت اختیارکرده است.

مصادیق و نمونه ها

پدر و پسر، جد و نواده ها از یکدیگر، به قرابت نسبی ارث می برند. موجب توارث بین برادران و پسرعموها هم، نسب می باشد.