ماده ۴۴ قانون مدنی

در صورتی که مالک برای حق انتفاع مدتی معین نکرده باشد حبس، مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود مگر این که مالک قبل از فوت خود رجوع کند.

توضیح واژگان

به حق انتفاع فاقد مدت، حبس مطلق گویند. (۸۱۹۴۲) و به حبسی که فاقد مهلت معین باشد؛ حبس مطلق گویند. (۱۰۵۱۳۱)

به حبسی که مقید به مهلت معین باشد؛ حبس مقید گویند. (۱۰۵۱۳۱)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

عمری، سکنی، و رقبی، مبتنی بر مسامحه بوده؛ لذا ممکن است مدت رقبی، به‌طور دقیق ذکر نگردد. (۴۶۴۵۶)

تنها در حبس مطلق، امکان رجوع مالک از حق انتفاع وجود دارد. (۳۲۴۴)

به نظر برخی از حقوقدانان، حبس مطلق، با حجر یکی از طرفین، منحل نمی‌گردد. (۲۲۷۵۵) و به نظر برخی دیگر، حبس مطلق جایز بوده؛ و درنتیجه، با فوت یا حجر هر یک از طرفین، منفسخ می‌شود. (۲۲۷۶۹)

مفاد این ماده، اماره قانونی بوده؛ و درصورت عدم ذکر مدت در حق انتفاع، با حمل مدت عقد به عمر مالک، از انحلال آن جلوگیری می‌نماید. (۴۶۳۰۷)

مستندات فقهی

با استناد به روایتی از امام باقر، به نقل از حضرت علی، اگر شخصی، برای مدتی نامعین، مال خود را، به نفع اشخاصی غیر از ورثه اش حبس نماید؛ پس از فوت حبس کننده؛ منتفع باید مال مزبور را، به وراث حابس بازگرداند. (۳۹۷۳۳۹)

سوابق فقهی

در صورتی که مالک، برای حق انتفاع، مدتی معین نکرده باشد؛ حق مزبور تا فوت مالک، معتبر خواهدبود. (۹۲۸۸)

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۸۶۹ مورخه ۴/۸/۱۳۷۴ شعبه ۳ دادگاه تجدیدنظر استان تهران، اگر قرارداد بین طرفین، حاکی از اعطای حق زندگی و انتفاع در ملکی بوده؛ و برای این امر نیز، مهلتی تعیین نگردیده باشد؛ دراینصورت مالک، هر زمان که بخواهد؛ می‌تواند عقد را برهم زند. (۳۰۴۵۰۹)

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر زید، به موجب قرارداد، حق انتفاع از زمین زراعی خود را، جهت کاشت جو، برای مدتی نامعین، به عمرو واگذار نموده باشد؛ قرارداد مزبور، تا زمان فوت زید، یا رجوع او از اذن خویش، معتبر خواهدبود. (۴۲۵۸۹۶)