ماده ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

هر کس در یکی از دسته‌ ها یا جمعیت‌ ها یا شعب جمعیتهای مذکور در ماده (498) عضویت یابد به سه ماه تا پنج سال حبس محکوم می‌ گردد ‌مگر اینکه ثابت شود از اهداف آن بی ‌اطلاع بوده است.

توضیح واژگان

عضویت به معنای هر اقدامی اعم از امضای دفتر، پیش بینی در اساسنامه، قبول شفاهی و ... است که شخص را به گروه مرتبط میسازد.

منظور از اعضا افرادی هستند که (به شکل رسمی یا غیر رسمی) با آگاهی از اهداف گروه در آن ثبت نام میکنند و معمولا دارای شماره و کارت عضویت هستند. گفتنی است که عضوگیری توسط جمعیت و دسته ای که در حال شکل گیری است تشکیل جمعیت نامیده میشود و مشمول ماده 498 خواهد بود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در این ماده عضویت اعضا در گروه مورد جرم انگاری قرار گرفته است. بنابراین صرف هواداری، حمایت و تبلیغ آرمان ها و اهداف یک گروه خاص مشمول این ماده قرار نخواهد گرفت. هرچند که این فرد آمادگی کمک و همکاری با گروه مربوطه را نیز داشته باشد. اگر یکی از اعضا بعد از مدتی ترفیع گرفته و به سمت رهبری گروه درآید صرفا مشمول ماده 498 خواهد بود و مجازات ماده 499 بر چنین شخصی بار نخواهد شد. عضویت مدنظر این ماده اعم از آن است که به صورت داوطلبانه و رایگان و یا در قبال دریافت وجه خاصی باشد. در صورتی که فردی به عضویت دو یا چند گروه مجرمانه در آید مشمول قواعد تکرار جرم قرار خواهد گرفت.

رکن روانی لازم برای تحقق جرم ماده 499 این است که فرد علاوه بر سونیت عام یعنی عضویت در گروهی با اهداف خاص، سونیت خاص لازم مبنی بر قصد برهم زدن امنیت کشور را نیز داشته باشد. در صورت اثبات فقدان چنین قصدی مسئولیتی بر اعضا بار نخواهد شد. در انتهای ماده قانونگذار فرضی را مطرح نموده که عضو مربوطه میتواند با اثبات عدم آگاهی از اهداف گروه یا جمعیت از مسئولیت بری شود. بدیهی است اثبات این امر بر عهده ی عضو مدعی خواهد بود زیرا فرض و تلقی عرفی آن است که افراد با آگاهی از اهداف و رسالت گروه به آن می پیوندند. این قید در ماده 498 (اداره کنندگان و موسسان جمعیت و دسته) ذکر نشده است اما در فرضی که موسس اثبات کند بعد از تاسیس گروه اهداف آن به نحوی تغییر کرده و او از این تغییر آگاه نبوده است به دلیل فقدان عنصر روانی چنین شخصی نیز قابل مجازات نخواهد بود.

انتقادات

در این ماده بر خلاف ماده 498 قید "اگر محارب شناخته نشوند" ذکر نشده است. شاید به این دلیل است که قانونگذار نقش اصلی و اساسی برای عضویت در این جمعیت ها در نظر نگرفته است؛ اما به نظر میرسد با توجه به اینکه درگیری های مستقیم و دست به اسلحه بردن عموما توسط اعضا و نه موسسان صورت میگیرد بهتر بود این قید در خصوص اعضا نیز مورد تصریح قرار میگرفت. هرچند تردیدی نیست که در فرض صدق عنوان محارب مجازات های این جرم بر اعضا بار خواهد شد.

مصادیق و نمونه ها

فردی گروهی متشکل از دو عضو را با هدف بر هم زدن نظم و امنیت تشکیل میدهد. یکی از اعضا نسبت به اهداف شرکت آگاه و دیگری بی اطلاع است. در این فرض موسس در فرض احراز سایر شرایط لازم مشمول ماده 498 قانون تعزیرات خواهد بود. عضوی که از اهداف گروه اطلاع داشته مشمول ماده 499 قرار میگیرد و عضو دیگر هیچ مسئولیتی نخواهد داشت.