ماده ۲۹ قانون مدنی

ممکن است اشخاص نسبت به اموال علاقه‌های ذیل را دارا باشند:

1. مالکیت (اعم از عین یا منفعت)
2. حق انتفاع
3. حق ارتفاق به ملک غیر

توضیح واژگان

رابطه بین اشخاص و اشیاء، به نحوی که موجد هرگونه حق تصرف و انتفاع از عین مزبور باشد؛ مالکیت نام دارد.

به فایده و ثمره ای که به تدریج، از عین مال به دست آمده؛ و به نحو محسوس، از عین آن مال نمی‌کاهد؛ منفعت گویند.

به حق عینی که شخص، به‌طور مستقیم و بدون واسطه، نسبت به شیئی پیدا نموده؛ و بتواند از آن استفاده نماید؛ حق مالی گویند.

پیشینه

در حقوق فرانسه، مال را به اصل و منفعت، تقسیم نموده‌اند.

حقوق فرانسه، نسبت به مالکیت منافع، ساکت است؛ اما حقوق مدنی اتیوپی، با آنکه از فرانسه اقتباس شده؛ مالکیت منفعت را، به رسمیت شناخته‌است.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

مالکیت، نسبت به حقوق معنوی، که تشابه بسیاری با حقوق عینی دارند؛ اما موضوع آنها شیئ نیست؛ قابل تصور است. مهمترین مصداق مالکیت فکری، حقوق مؤلفان و هنرمندان است.

«مالکیت منافع» و «حق انتفاع»، هر دو از حقوق عینی بوده؛ اما دو مفهوم جداگانه و مستقل به‌شمار می‌آیند.

منفعت، به سه دسته طبیعی، مصنوعی و مدنی قابل تقسیم است. برخلاف منافع طبیعی و مصنوعی، منافع مدنی، از عین مال به دست نمی‌آیند؛ بلکه موجودیت آنها، وابسته به انعقاد یکی از عقود است؛ نظیر مالکیت منفعت در اجاره.

ممکن است منافع به صورت منظم و مستمر، یا به‌طور نامنظم و به تبع زمان خاصی، به وجود آید. مانند استفاده از آب چشمه برای آبیاری زمین زراعی.

منفعتی که به صورت مال مادی، از عین مال به دست آید را، منفعت مادی نامند. مانند میوه درخت. چنین منافعی، پس از جدایی از عین، مال مستقلی محسوب می‌گردند.

منفعتی را که به تبع زمان خاصی به وجود آید؛ منفعت مستمر نامند. نظیر عقد اجاره، که باید محدود به زمانی معین باشد.

حق اعم از مادی و غیرمادی.

مالکیت اعتباری، به سه شکل، قابل تصور است: مالکیت عین، مالکیت انتفاع، مالکیت منفعت.

سوابق فقهی

مالکیت منفعت معنایی ندارد؛ چون تملک معدوم محال است.

انتقادات

حقوق تبعی نظیر رهن، و حق تحجیر، از حقوق عینی به‌شمار می‌آیند؛ لیکن در شمار تقسیم‌بندی این ماده قرار نگرفته‌اند.

قرار دادن عین و منافع در کنار یکدیگر، صحیح نیست؛ زیرا منفعت، همیشه در مقابل عین قرار نمی‌گیرد؛ منفعت از پول هم به دست می‌آید؛ درصورتیکه پول، عین نیست.

قانون مدنی، مالکیت را تعریف ننموده‌است.

مصادیق و نمونه‌ها

• مالکیت کتاب و خانه را، باید در زمره مالکیت عین به‌شمار آورد. و مالکیت انتفاع، نسبت به لباس عاریه ای به وجود می‌آید. و در عقد اجاره خانه، مستأجر مالک منفعت سکونت در منزل می‌گردد.
• فربه شدن گوساله، از منافع متصل به‌شمار می‌آید.
• نخود و لوبیا، منزل و خودرو، عین محسوب می‌گردند.
• جو، تا روزی که برداشت نشده؛ منفعت بوده؛ و پس از آن، عین محسوب می‌گردد.
• دیدن تئاتر، و بازدید از موزه را، می‌توان در دسته منافع معنوی قرار داد.