ماده ۲۹۲ قانون مدنی

تبدیل تعهد در موارد ذیل حاصل می‌شود:

۱- وقتی که متعهد و متعهدله به تبدیل تعهد اصلی به تعهد جدیدی که قائم‌مقام آن می‌شود به سببی از اسباب، تراضی نمایند در این صورت متعهد نسبت به تعهد اصلی بری می‌شود.

۲- وقتی که شخص ثالثی با رضایت متعهدله قبول کند که دین متعهد را ادا نماید.

۳- وقتی که متعهدله مافی‌الذمه‌ی متعهد را به کسی دیگر منتقل نماید.

توضیح واژگان

تبدیل تعهد، یعنی اینکه تعهدی، به دلیل تغییر یکی از ارکان آن، به تعهدی دیگر تبدیل گردد. و به زوال تعهد پیشین، به وسیله ایجاد تعهد جدید، که جایگزین تعهد سابق می گردد؛ تبدیل تعهد گویند.

پیشینه

در قوانین مدنی ایران، فرانسه و مصر، تعریفی از تبدیل تعهد، ارائه نگردیده است.

مفاد این ماده، در مقایسه با ماده 1271 قانون مدنی فرانسه، دارای اندکی تفاوت است.

این ماده و ماده 1271 قانون مدنی فرانسه، تبدیل تعهد را به سه دسته تقسیم نموده اند:

-        تبدیل تعهد بر اثر تبدیل دین.

-        تبدیل تعهد بر اثر تبدیل مدیون.

-        تبدیل تعهد بر اثر تبدیل داین.

اسباب سقوط تعهدات، در ماده 1234 قانون مدنی فرانسه، برشمرده شده است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

تبدیل تعهد، تنها با تغییر موضوع تعهد محقق نمی گردد؛ بلکه در مواردی، تبدیل اوصاف و ویژگی های موضوع تعهد، باعث تبدیل تعهد می شود. مانند اینکه طرفین، توافق نمایند که فروشنده، به جای ذرت مکزیک، ذرت خوزستان را به خریدار تحویل دهد. و همیشه، تبدیل تعهد، با تغییر موضوع، سبب و مقدار تعهد، صورت نمی پذیرد؛ بلکه تغییر اوصاف و ویژگی های موضوع تعهد نیز، دلالت بر تبدیل تعهد می نماید.

بند 2 این ماده، دلالت بر امکان انتقال طلب، در قالب عقود غیرمعین دارد.

تبدیل تعهد، که منجر به سقوط یک تعهد و ایجاد تعهدی دیگر می گردد؛ دلالت بر این دارد که اسقاط و ایجاد، متکی به هم بوده؛ و هر یک از آن دو، اساس و مبنای حقوقی دیگری است.

با توجه به اینکه تبدیل تعهد، منجر به ایجاد تعهد جدید می گردد؛ دارای ماهیت قراردادی بوده؛ و تحقق آن، بدون تراضی دو اراده ممکن نیست.

به دلیل مطابقت مفاد بند 2 این ماده با ضمان، ایجاد تعهد جدید، دلالت بر از بین رفتن تضمین های تعهد سابق دارد.

تبدیل تعهد، باعث زوال حق اصلی می گردد.

تغییر موضوع تعهد را، درصورتی می توان تبدیل تعهد محسوب نمود؛ که مبتنی بر اراده طرفین و توافق آنان باشد.

با توجه به اینکه تبدیل تعهد، خلاف اصل بوده؛ و اسناد تجاری، به عنوان وسیله پرداخت کاربرد دارند؛ لذا تبدیل تعهد در رابطه با اسناد تجاری، معنایی ندارد.

انتقال طلب، با تبدیل تعهد تفاوت دارد. زیرا در انتقال طلب، رضایت متعهد شرط نیست؛ اما تبدیل تعهد، با تراضی متعهد و متعهدٌله صورت می پذیرد.

در تبدیل تعهد از نوع تبدیل دین، متعهد و متعهدٌله تراضی می نمایند که تعهد جدیدی، جایگزین تعهد پیشین گردد؛ و بدین ترتیب، تعهد سابق، زایل خواهد شد.

رویه های قضایی

به موجب دادنامه شماره 652 مورخه 12/10/1371 شعبه 3 دیوان عالی کشور، توافق شخص ثالث و متعهدٌله، مبنی بر ادای دین مدیون توسط ثالث، دلالت بر تبدیل تعهد دارد؛ بدون اینکه نیازی به اخذ موافقت متعهد باشد.

انتقادات

قانونگذار، تبدیل تعهد را تعریف ننموده است.

قانونگذار، تبدیل تعهد از راه تبدیل داین را، با انتقال طلب مشتبه نموده؛ و در این قسم تبدیل تعهد، رضایت مدیون را لازم ندانسته است. درحالی که تبدیل تعهد، بدون رضایت متعهد، قابل تحقق نیست.

مصادیق و نمونه ها

• اگر زید، مقدار 100 کیلوگرم گندم، به عمرو بدهکار بوده؛ و سپس طرفین، توافق نمایند که زید، به جای گندم مزبور، 1000000 تومان پول به عمرو بدهد؛ دراینصورت تبدیل تعهد رخ داده است.

• اگر زید، مبلغ 1000000 تومان، بابت اجاره بهای محل سکونت خود، به عمرو بدهکار بوده؛ و طرفین، با یکدیگر توافق نموده باشند که زین پس مبلغ مزبور، نزد زید به عنوان قرض باقی بماند؛ دراینصورت تعهد پرداخت مال الاجاره، به تعهد دیگری تبدیل گردیده که مبنای آن، عقد قرض است.