ماده ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

هر کس در یکی از دسته‌ ها یا جمعیت‌ ها یا شعب جمعیتهای مذکور در ماده (498) عضویت یابد به سه ماه تا پنج سال حبس محکوم می‌ گردد ‌مگر اینکه ثابت شود از اهداف آن بی ‌اطلاع بوده است.

توضیح واژگان

عضویت به معنای هر اقدامی اعم از امضای دفتر، پیش بینی در اساسنامه، قبول شفاهی و ... است که شخص را به گروه مرتبط می سازد.

منظور از اعضا، افرادی هستند که (به شکل رسمی یا غیر رسمی) با آگاهی از اهداف گروه در آن ثبت نام می کنند و معمولا دارای شماره و کارت عضویت هستند. گفتنی است که عضوگیری توسط جمعیت و دسته ای که در حال شکل گیری است، تشکیل جمعیت نامیده میشود و مشمول ماده 498 خواهد بود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در این ماده، عضویت اعضا در گروه، جرم، تلقی شده است بنابراین صرف هواداری، حمایت و تبلیغ آرمان ها و اهداف یک گروه خاص، مشمول این ماده نخواهد بود حتی اگر فرد مذکور، آمادگی کمک و همکاری با گروه مربوطه را نیز داشته باشد. اگر یکی از اعضا بعد از مدتی ترفیع گرفته و به سمت رهبری گروه درآید، صرفا مشمول ماده 498 خواهد بود و مجازات ماده 499 بر چنین شخصی بار نخواهد شد. عضویت موردنظر در این ماده، اعم از آن است که به صورت داوطلبانه و رایگان و یا در قبال دریافت وجه خاصی باشد. در صورتی که فردی به عضویت دو یا چند گروه مجرمانه در آید، مشمول مقررات تکرار جرم قرار خواهد گرفت.

عنصر روانی لازم برای تحقق جرم موضوع ماده 499 این است که فرد علاوه بر سونیت عام یعنی قصد عضویت در گروهی با اهداف خاص، سونیت خاص یعنی قصد برهم زدن امنیت کشور را نیز داشته باشد و در صورت اثبات فقدان چنین قصدی مسئولیتی نخواهد داشت. در انتهای ماده، قانونگذار فرضی را مطرح نموده که عضو مربوطه می تواند با اثبات عدم آگاهی از اهداف گروه یا جمعیت از مسئولیت، مبرّی شود که در این صورت اثبات این امر، بر عهده ی عضو مدعی خواهد بود زیرا فرض و تلقی عرفی آن است که افراد با آگاهی از اهداف و رسالت گروه به آن می پیوندند. این قید در ماده 498 (اداره کنندگان و موسسان جمعیت و دسته) ذکر نشده است اما در فرضی که موسس اثبات کند بعد از تاسیس گروه، اهداف آن به نحوی تغییر کرده و او از این تغییر آگاه نبوده است، به دلیل فقدان عنصر روانی، چنین شخصی نیز قابل مجازات نخواهد بود.

انتقادات

در این ماده، بر خلاف ماده 498 قید "اگر محارب شناخته نشوند" ذکر نشده است، شاید به این دلیل که قانونگذار نقش اصلی و اساسی برای عضویت در این جمعیت ها در نظر نگرفته است؛ اما به نظر می رسد با توجه به اینکه درگیری های مستقیم و دست به اسلحه بردن، عموما توسط اعضا و نه موسسان صورت می گیرد، بهتر بود این قید در خصوص اعضا نیز مورد تصریح قرار می گرفت هرچند تردیدی نیست که در فرض صدق عنوان محارب، اعضای گروه به مجازات این جرم، محکوم خواهند شد.

مصادیق و نمونه ها

فردی، یک گروه متشکل از دو عضو را با هدف بر هم زدن نظم و امنیت کشور تشکیل می دهد در حالی که یکی از اعضا نسبت به اهداف شرکت، آگاه و دیگری بی اطلاع است، در این فرض، موسس گروه، در صورت احراز سایر شرایط، مشمول مقررات ماده 498 قانون تعزیرات خواهد بود و عضوی که از اهداف گروه اطلاع داشته، مشمول مقررات ماده 499 قرار می گیرد اما در این بین، عضوی که از اهداف گروه اطلاعی نداشته، هیچ مسئولیتی نخواهد داشت.