ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی

در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر این که صاحب مال اجازه نماید.

توضیح واژگان

به مهریه ای که میزان آن، در عقد نکاح معین می گردد؛ مهرالمسمی گویند. و به مهریه ای که با تراضی طرفین، حین العقد تعیین می گردد؛ مهرالمسمی گویند و مال معینی را که توسط طرفین، یا شخص ثالث مأذون از سوی آنان، به عنوان مهریه تعیین گردد؛ مهرالمسمی می نامند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

مهرالمثل، با توجه به شئونات زن و امثال او، تعیین می گردد.

در تعیین مهرالمثل، حسب زن، یعنی اوصاف زیبا و افتخارات و مزیت های او، ملاک است نه نسب و آباء و اجداد وی. و مهرالمثل، با توجه به چهره، بکارت، شئونات خانوادگی و عرف مکان، تعیین می گردد. و در مهرالمثل، وضعیت طبیعی زن نظیر زیبایی، و موقعیت اجتماعی وی، و درواقع آنچه که موجب ترغیب شوهر به او شده؛ ملاک است. و البته در تعیین مهرالمثل، مقتضیات زمانی و مکانی هم، مؤثر است.

هر گاه مهر، عین معین باشد؛ و معلوم گردد قبل از عقد، معیوب بوده؛ و یا بعد از عقد و قبل از تسلیم، معیوب گردد؛ زوجه، حق اعمال خیار فسخ نسبت به مهریه را داشته؛ که دراینصورت، مستحق مهرالمثل خواهدبود. همچنین زن، می تواند مهریه معیوب را، پذیرفته و ارش نیز دریافت دارد.

مهریه به پنج دسته قابل تقسیم است: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالسنه، مهرالمتعه و مهرالمفوضه.

اگر مهلتی که برای تأدیه مهریه، تعیین گردیده؛ مبهم و یا مجمل باشد؛ دراینصورت، مهریه باطل بوده؛ و زن، مستحق مهرالمثل است.

نکاح، از عقود معاوضی نبوده؛ و مهریه در آن، نقش عوض را ایفا نمی نماید. انسان در مقابل هیچ مالی، قابل معامله نبوده؛ و مهریه در نکاح دائم، الزامی است قانونی، که واجد جنبه فرعی می باشد. اخلاق عمومی نیز، مهریه را از انگیزه های اصلی ازدواج محسوب ننموده؛ و تراضی طرفین در ازدواج را، نمی توان وابسته به صداق دانست. لذا بطلان مهریه، منجربه فساد نکاح نمی گردد.

اگر طرفین توافق نموده باشند که مهریه، دارای اوصاف معینی بوده؛ و مرد به تعهد خود عمل ننموده؛ و مالی را که فاقد اوصاف مزبور است؛ به زوجه اعطاء نماید؛ مانند موردی که شوهر، مکلف به پرداخت النگوی طلا به وزن 10 گرم و عیار 18 بوده؛ ولی به جای آن، یک النگوی تقریباً مشابه، اما با وزن 8 گرم و عیار 14، تقدیم نموده باشد؛ دراینصورت با وحدت ملاک از ماده مورد بحث، زوج حسب مورد، مکلف به پرداخت مثل یا قیمت آن مال می باشد.

درصورت بطلان مهریه، چون توافق درمورد آن مال، باطل بوده؛ انگار که هیچ مهری معین نگردیده است؛ و درصورت دخول، مهرالمثل ثابت شده؛ و در فرض وقوع طلاق پیش از مقاربت نیز، هیچ مالی بر عهده شوهر نیست.

سوابق فقهی

بطلان مهریه، سبب فساد نکاح نمی گردد. در مقابل، اینگونه نظر داده اند که فساد مهریه، نکاح را نیز، از اعتبار می اندازد.

در صورتی که مهرالمسمی، ملک غیر باشد؛ زن مستحق مثل یا قیمت آن، خواهد بود؛ درمقابل، نظر داده اند که در فرض مزبور، زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل خواهدبود.

در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد؛ عقد صحیح بوده، و زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل می باشد.

در صورتی که مهرالمسمی، مجهول باشد؛ یا مالیت نداشته باشد؛ یا ملک غیر باشد؛ در صورت اول و دوم، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود؛ مشروط بر آنکه، بین او و زوج، دخول واقع شده باشد.

مصادیق و نمونه ها

اگر مهریه زوجه، صد سکه بهار آزادی بوده، و زوج سکه های متعلق به غیر را، به همسرش اعطاء نماید؛ و ازطرفی، مالک سکه ها، رضایت ندهد؛ دراینصورت مرد، باید مثل آن اموال را، برای همسرش تهیه نماید. اما اگر شوهر، باغ متعلق به دیگری را، به عنوان مهریه زوجه قرارداده، و مالک مال، راضی نباشد؛ دراینصورت مرد، مکلف به پرداخت قیمت آن مال به زوجه است.

اگر مهریه زن مسلمان، خوک باشد؛ چنین مهری باطل بوده؛ و زن مستحق مهرالمثل است.

مهریه ای که عبارت از خانه یا مغازه مرد باشد؛ صحیح نیست؛ و باید به طور دقیق، معلوم گردد که کدام یک از آنها، مدنظر است.

اگر مهریه 114 سکه طلا بوده؛ و نوع آن، از نظر بهار آزادی یا سکه امامی و یا سکه یک گرمی و ...، مشخص نگردد؛ چنین مهری صحیح نیست.