ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی

ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی: در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر این که صاحب مال اجازه نماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

به مهریه ای که میزان آن، در عقد نکاح معین می‌گردد یا با تراضی طرفین، حین العقد تعیین می‌گردد؛ «مهرالمسمی» گویند، در واقع مال معینی را که توسط طرفین، یا شخص ثالث مأذون از سوی آنان، به عنوان مهریه تعیین گردد؛ مهرالمسمی می‌نامند.

فلسفه و مبانی نظری ماده

نکاح، از عقود معاوضی نبوده و مهریه در آن، نقش عوض را ایفا نمی‌نماید، زیرا انسان در مقابل هیچ مالی، قابل معامله نیست؛ مهریه در نکاح دائم، الزامی است قانونی، که واجد جنبه فرعی می‌باشد، اخلاق عمومی نیز، مهریه را از انگیزه‌های اصلی ازدواج محسوب ننموده؛ و تراضی طرفین در ازدواج را نمی‌توان وابسته به صداق دانست؛ لذا بطلان مهریه، منجر به فساد نکاح نمی‌گردد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

مهریه به پنج دسته قابل تقسیم است: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالسنه، مهرالمتعه و مهرالمفوضه.

مهرالمثل، با توجه به شئونات زن و امثال او، تعیین می‌گردد. در تعیین مهرالمثل، حسب زن، یعنی اوصاف زیبا و افتخارات و مزیت‌های او، ملاک است نه نسب و آباء و اجداد وی، مهرالمثل با توجه به چهره، بکارت، شئونات خانوادگی و عرف مکان تعیین می‌گردد، و وضعیت طبیعی زن نظیر زیبایی و موقعیت اجتماعی وی، و در واقع آنچه که موجب ترغیب شوهر به او شده؛ ملاک است و البته در تعیین مهرالمثل، مقتضیات زمانی و مکانی هم، مؤثر است.

در صورتی که مهرالمسمی، مجهول باشد؛ یا مالیت نداشته باشد؛ یا ملک غیر باشد؛ در صورت اول و دوم، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود؛ مشروط بر آنکه، بین او و زوج، دخول واقع شده باشد.

اگر مهلتی که برای تأدیه مهریه، تعیین گردیده؛ مبهم یا مجمل باشد؛ در این صورت، مهریه باطل بوده؛ و زن، مستحق مهرالمثل است.

اگر طرفین توافق نموده باشند که مهریه، دارای اوصاف معینی بوده؛ و مرد به تعهد خود عمل ننموده؛ و مالی را که فاقد اوصاف مزبور است؛ به زوجه اعطاء نماید؛ مانند موردی که شوهر، مکلف به پرداخت النگوی طلا به وزن ۱۰ گرم و عیار ۱۸ بوده؛ ولی به جای آن، یک النگوی تقریباً مشابه، اما با وزن ۸ گرم و عیار ۱۴، تقدیم نموده باشد؛ در این صورت با وحدت ملاک از ماده فوق، زوج حسب مورد، مکلف به پرداخت مثل یا قیمت آن مال می‌باشد.

در صورت بطلان مهریه، چون توافق در مورد آن مال، باطل بوده؛ انگار که هیچ مهری معین نگردیده‌ است؛ و در صورت دخول، مهرالمثل ثابت شده؛ و در فرض وقوع طلاق پیش از مقاربت نیز، هیچ مالی بر عهده شوهر نیست.

هرگاه مهر، عین معین باشد؛ و معلوم گردد قبل از عقد، معیوب بوده؛ یا بعد از عقد و قبل از تسلیم، معیوب گردد؛ زوجه، حق اعمال خیار فسخ نسبت به مهریه را داشته؛ که در این صورت، مستحق مهرالمثل خواهد بود، همچنین زن، می‌تواند مهریه معیوب را پذیرفته و ارش نیز دریافت دارد.

نکات توضیحی

در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد؛ عقد صحیح بوده، و زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل می‌باشد.

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

بطلان مهریه، سبب فساد نکاح نمی‌گردد، در مقابل، این گونه نظر داده‌اند که فساد مهریه، نکاح را نیز، از اعتبار می‌اندازد.

در صورتی که مهرالمسمی، ملک غیر باشد؛ زن مستحق مثل یا قیمت آن، خواهد بود؛ در مقابل نظر داده‌اند که در فرض مزبور، زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل خواهد بود.

رویه‌های قضایی

• رای دادگاه درباره اثر اختلاف مقر و مقرله در سبب دین (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۷۰۰۰۹۳)
• نظریه شماره ۷/۸۸/۱۰۲۰ مورخ ۱۴۰۰/۰۴/۱۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مستحق للغیر درآمدن مهریه
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره اثر تعهد شخص ثالث به پرداخت بخشی از مهریه

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر مهریه زوجه، صد سکه بهار آزادی بوده، و زوج سکه‌های متعلق به غیر را، به همسرش اعطاء نماید؛ و از طرفی، مالک سکه‌ها، رضایت ندهد؛ در این صورت مرد، باید مثل آن اموال را، برای همسرش تهیه نماید، اما اگر شوهر، باغ متعلق به دیگری را، به عنوان مهریه زوجه قرار داده، و مالک مال، راضی نباشد؛ در این صورت مرد، مکلف به پرداخت قیمت آن مال به زوجه است.

• اگر مهریه زن مسلمان، خوک باشد؛ چنین مهری باطل بوده؛ و زن مستحق مهرالمثل است.

• مهریه ای که عبارت از خانه یا مغازه مرد باشد؛ صحیح نیست؛ و باید به‌طور دقیق، معلوم گردد که کدام یک از آنها، مدنظر است.

• اگر مهریه ۱۱۴ سکه طلا بوده؛ و نوع آن، از نظر بهار آزادی یا سکه امامی یا سکه یک گرمی و …، مشخص نگردد؛ چنین مهری صحیح نیست.

مقالات مرتبط

• ضمانت مهریه
• بررسی ضرورت رفع ابهام از مفاد قرارداد
• شرط پرداخت مهریه توسط ثالث در نکاح دائم
• حقوق و تکالیف مالی بین زوجین