نظریه شماره 7/1400/1577 مورخ 1401/02/26 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره حجب نقصانی مادر و رد مابقی ترکه به او

شماره نظریه	۷/۱۴۰۰/۱۵۷۷
شماره پرونده	۱۴۰۰-۷۶-۱۵۷۷ ح
تاریخ نظریه	۱۴۰۱/۰۲/۲۶

استعلام: در تصادف منتهی به فوت، پدر متوفی به عنوان مقصر (قاتل غیر عمد) شناخته شده است. متوفی دارای مادر و دو برادر است. با عنایت به بند ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی مبنی بر محروم شدن مادر از بردن ارث بیش از یک سدس در صورت وجود دو برادر برای متوفی و ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مبنی بر محرومیت پدر (قاتل غیرعمد) از دیه متوفی، پنج ششم باقیمانده از دیه متوفی به چه کسی می رسد؟ آیا به جهت آن که در طبقه اول وارث دیگری نیست، به مادر به ارث می رسد و ماده ۸۹۲ قانون مدنی منصرف از این فرض است؟ آیا می توان به استناد قسمت اخیر ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به علت عدم وجود وارث دیگر در طبقه اول به تعلق دیه به مقام معظم رهبری نظر داد؟ آیا این توجیه که مادر در طبقه اول محروم از دریافت مابقی دیه است و غیر وارث دیگر در ماده ۴۵۱ یادشده مربوط به تمام طبقات است و نه فقط یک طبقه، می توان بر این عقیده بود که مابقی دیه به برادران در طبقه دوم به ارث می رسد؟ آیا می توان به تعلق مابقی دیه پدر نظر داد و بر این اعتقاد بود که به سبب ارث بری پدر از دو پسر دیگرش و به مانند فرضی که پدر همسر خود را به قتل می رساند و فرزند صغیر دارد و با پرداخت دیه، دوباره از باب ولایت دیه به خود پدر می رسد، در این فرض نیز مابقی دیه به پدر می رسد؟ آیا می توان غیر از موارد یادشده نظر دیگری ارائه کرد؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

با عنایت به قاعده مذکور در ماده ۸۸۸ قانون مدنی، مادام که یک نفر از طبقه اول باقی باشد که مانعی از ارث بردن او نیست، حاجب افراد طبقه دوم از اصل ارث خواهد بود. بند ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی نیز صرفا ناظر به حجب نقصانی مادر از ثلث به سدس است و نه ردّ؛ بنابراین در فرض سؤال که پدر (راننده مسبب حادثه) وفق ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ از دیه فرزندش ارث نمی برد، مابقی دیه نیز به ردّ به مادر متوفی به ارث می رسد و نه برادران وی. همچنین فرض مطرح شده در ذیل استعلام مبنی بر پرداخت سهم مولی علیهم از دیه مادر به ولی قهری، اشتباه و به نوعی خلط بحث است و اداره اموال صغیر توسط ولی قهری به منزله مالکیت وی نسبت به اموال مولی علیه نیست.