حقوق انرژی
حقوق انرژی، به مدیریت منابع انرژی می پردازد.[۱] در تعریف این رشته از حقوق می توان گفت، حقوق انرژی یک دسته حقوق و تکالیفی است که حول مقوله انرژی ایجاد شده و مجموعه واحد، خاص و مستقلی ایجاد نموده است.[۲]
تعریف
حقوق انرژی مرتبط با حقوق و تکالیف دست اندر کاران حوزه انرژی است. به عبارت دیگر، حقوق انرژی حق و تکلیف دارندگان منابع انرژی اعم از دولت ها و شرکت های خصوصی و چند ملیتی و شرکت های تولید کننده یا استخراج کننده این انرژی، فدراسیون ها و سندیکاهای کارگری دست اندر کار و متخصصان مراحل مختلف تولید، فرآوری و فن آوری و شیوه مصرف و در نهایت مصرف کنندگان انرژی در خانه و کارخانه و حتی زیان دیدگاه از همه مراحل فوق، را تدوین و تنظیم و تعدیل می کند.[۳] باید توجه داشت که حقوق انرژی با حق بر انرژی تفاوت دارد. حق بر انرژی در حقوق داخلی به مالکیت گره خورده است. این حقوق در بین دولت ها، از عناوین حقوق بین الملل عمومی است. این که منابع انرژی هر کشور یا منطقه یا محل متعلق به چه کسی است و یا این که چه نظام حقوقی به منابع انرژی فرا زمینی نظیر انرژی خورشید و اخذ مواد انرژی ها از کرات آسمانی دیگر حاکم است، بحث از حقوق دولت ها و ملت ها است. همچنین حق بر انرژی با حوزه حقوق بشر نیز در ارتباط است. این که چه کسی، چگونه و به چه منظور از انرژی استفاده می کند.[۴]
معرفی رشته
مقطع کارشناسی ارشد
| کارشناسی ارشد[۵] | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ردیف | دانشگاه | گرایش | محل تحصیل | ظرفیت | دوره تحصیلی | |
| 1 | دانشگاه تهران | حقوق انرژی | 4 | روزانه | ||
| 2 | دانشگاه شهید بهشتی | حقوق انرژی | پردیس خودگردان دانشگاه | 4 | پردیس خودگردان | |
مقطع دکتری
حقوق انرژی مطابق دفترچه انتخاب رشته 1402 فاقد مقطع دکتری است.[۶]
پیشینه
حقوق تطبیقی
موضوعات
حقوق انرژی به لحاظ موضوعی، بر انرژی های تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر حاکم است. با نگرانی بشر از اتمام انرژی های تجدیدناپذیر، استفاده از انرژی های نو مورد توجه بشر قرار گرفته است. منابع تولید انرژی های تجدیدپذیر بر خلاف انرژی های تجدیدناپذیر که توسط طبیعت و در بازه زمانی طولانی به وجود می آیند، کوتاه مدت و با پیشرفت علم بسیار کم هزینه تر هستند. مهمترین انرژی های نوین عبارتند از انرژی آبی، انرژی بادی، انرژی خورشیدی، انرژی گرمایی، انرژی زیست توده، انرژی امواج، انرژی جزر و مد و انرژی جریان اقیانوسی، برخی نویسندگان انرژی هسته ای را نیز جزء انرژی های تجدیدپذیر می دانند.[۷][۸][۹]
اهداف
هدف از حقوق انرژی توسعه اقتصادی است.[۱۰]
منابع حقوق انرژی
قلمرو
حقوق انرژی در گذشته صرفا یک موضوع داخلی و ملی قلمداد می شد. هر دولتی سیاست های انرژی خود را مستقل از سایر دولت ها انتخاب می نمود و قوانین ملی خود را بر اساس سیاست های اتخاذی خود تصویب می کرد اما به مرور زمان مشخص شد هیچ کشوری نمی تواند بدون تضمین امنیت انرژی خود دارای حاکمیت تلقی شود. همچنین در نتیجه طرح گسترده مباحث توسعه و محیط زیست، حقوق انرژی به طور فزاینده ای ابعاد بین المللی نیز یافت.[۱۱]
ویژگی ها
حقوق انرژی دارای ویژگی هایی به قرار زیر است:
- تخصصی بودن: حوزه حقوق انرژی یک حوزه تخصصی است. هر گونه منبع انرژی به لحاظ فنی، فناوری ساخت، بهره برداری، تاثیرات زیست محیطی، میزان دسترسی و پراکندگی جغرافیایی و سایر موارد، ویژگی های خاص خود را دارد که مستلزم وجود قواعد تخصصی ناظر بر خود می باشد. به طوری که برای مثال قواعد حاکم بر نفت جدا از قواعد حاکم بر انرژی هسته ای است.
- اقتصاد محور بودن: انرژی بزرگ ترین صنعت جهانی و یکی از بزرگترین فرصت های اقتصادی جهانی در قرن بیست و یکم است. کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با توجه به اختلاف سطح توسعه اقتصادی با چالش ها و فرصت های متفاوتی در حوزه انرژی مواجه هستند. کشورهای توسعه یافته با استفاده از ابزارهای رقابتی انرژی، از فرصت های مطلوب سرمایه گذاری و تجارت انرژی برخوردارند، در حالی که کشورهای در حال توسعه فرصت اتخاذ و استقرار تکنولوژی های کارآمد و پاک انرژی را در راستای توسعه اقتصادی دارند. بنابراین حقوق انرژی اساسا ماهیت اقتصادی دارد و قواعد حاکم بر این حوزه روی حداکثرسازی منافع اقتصادی یا حداقل سازی مضرات اقتصادی است.[۱۰]
ارتباط با سایر رشته ها
رابطه حقوق انرژی و حقوق محیط زیست
حقوق انرژی و حقوق محیط زیست تمایزات و اشتراکاتی دارند. از جمله وجه تمایز این دو رشته اهداف و کارکردهای این دو رشته است. هدف حقوق انرژی توسعه اقتصادی و هدف محیط زیست حفاظت از منابع طبیعی و بهداشت عمومی است. کارکرد اولی تدارک کافی انرژی به قیمت معقول و کارکرد دومی حفاظت از اکوسیستم ها در قبال صدمات شدید و فوری است.[۱۲] از سوی دیگر این دو رشته شباهت هایی با هم دارند از جمله این که هر دو این رشته ها واکنشی هستند زیرا هر دوی آن ها به آثار آلودگی بیش از علت آن تمرکز دارند. هر دوی این رشته ها نامنسجم بوده و قواعد کمی با دایره شمول عام و کلی دارند. آن ها هر دو با تمرکز جزئی روی بخش های مختلفی از عرصه محیط زیست و انرژی، غیر منسجم جلوه می کنند. به عبارت دیگر به جای این که یک مجموعه جامع و واحدی در خصوص کنترل تاثیرات زیست محیطی وجود داشته باشد، قواعد مختلفی برای حوزه های مختلف شکل گرفته است.[۱۳]
قوانین و مقررات پرکاربرد
از جمله قوانین و مقررات پرکاربرد در حوزه حقوق انرژی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قانون اساسی
- قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی
- قانون برنامه پنجم توسعه
اسناد بین المللی
برخی از اسناد بین المللی در حوزه حقوق انرژی عبارتند از:
- کنوانسیون وین در خصوص حفاظت از لایه اوزن
- پروتکل مونترال در خصوص مواد مضر برای لایه اوزون
- کنوانسیون چارچوب ملل متحد در خصوص تغییرات آب و هوایی
- پروتکل کیوتو در ارتباط با کنوانسیون چارچوب ملل متحد در خصوص تغییرات آب و هوایی
- کنوانسیون آرهوس در خصوص دسترسی به اطلاعات، مشارکت عمومی در تصمیم سازی و دسترسی به عدالت در خصوص مسائل زیست محیطی
- کنوانسیون ارزیابی آثار زیست محیطی در سیاق فرامرزی
- کنوانسیون لوگانو در خصوص مسئولیت مدنی برای خسارات ناشی از فعالیت های خطرناک برای محیط زیست
- اعلامیه کنفرانس ملل متحد در خصوص محیط زیست بشر[۱۴]
منابع
- ↑ علی اکبر سیاپوش. مقدمه ای بر حقوق انرژی. چاپ 1. مجد، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666364
- ↑ حجت سلیمی ترکمانی. حقوق بین الملل انرژی. چاپ 1. شهر دانش، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666332
- ↑ مهراب داراب پور. اصول و مبانی حقوق تجارت بین الملل (جلد چهارم) حقوق سرمایه گذاری خارجی، تحریم ها، قراردادهای دولتی، حقوق انرژی و حقوق نفت و گاز. چاپ 1. گنج دانش، 1397. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666336
- ↑ مهراب داراب پور. اصول و مبانی حقوق تجارت بین الملل (جلد چهارم) حقوق سرمایه گذاری خارجی، تحریم ها، قراردادهای دولتی، حقوق انرژی و حقوق نفت و گاز. چاپ 1. گنج دانش، 1397. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666388
- ↑ راهنمای انتخاب رشته آزمون ورودی کارشناسی ارشد ناپیوستهhttps://www8.sanjesh.org/download/1402/arshad/NOTECSArshad1402_V1.pdf،سازمان سنجش آموزش کشور
- ↑ https://www.sanjesh.org/_sanjesh/Documents/PhdNoteCs1402_20230417_191823.pdf، سازمان سنجش آموزش کشور
- ↑ مهراب داراب پور. اصول و مبانی حقوق تجارت بین الملل (جلد چهارم) حقوق سرمایه گذاری خارجی، تحریم ها، قراردادهای دولتی، حقوق انرژی و حقوق نفت و گاز. چاپ 1. گنج دانش، 1397. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666392
- ↑ فیصل عامری. حقوق بین الملل انرژی با ارجاع خاص به قراردادهای دولتی و برخی از پیامدهای اقتصادی آنها. مجله پژوهش حقوق عمومی (پژوهش حقوق و سیاست سابق) شماره 29 تابستان 1389، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666396
- ↑ لعیا جنیدی و امیرحسین نیازپور. دانشنامه سیاستگذاری حقوقی. چاپ 1. معاونت تدوین تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی رئیس جمهور، 1399. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666400
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ حجت سلیمی ترکمانی. حقوق بین الملل انرژی. چاپ 1. شهر دانش، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666352
- ↑ حجت سلیمی ترکمانی. حقوق بین الملل انرژی. چاپ 1. شهر دانش، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666380
- ↑ حجت سلیمی ترکمانی. حقوق بین الملل انرژی. چاپ 1. شهر دانش، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666340
- ↑ حجت سلیمی ترکمانی. حقوق بین الملل انرژی. چاپ 1. شهر دانش، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666344
- ↑ علی اکبر سیاپوش. مقدمه ای بر حقوق انرژی. چاپ 1. مجد، 1394. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6666376