تحلیل آراء و اندیشه های آیت الله سیدمحمد حسینی بهشتی در حوزه حقوق عمومی و تاثیر آن بر شکل گیری و تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

عنوان	تحلیل آراء و اندیشه های آیت الله سیدمحمد حسینی بهشتی در حوزه حقوق عمومی و تاثیر آن بر شکل گیری و تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	یاسر پرورش
استاد راهنما	یاسر روستایی حسین آبادی1
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس

تحلیل آراء و اندیشه های آیت الله سیدمحمد حسینی بهشتی در حوزه حقوق عمومی و تاثیر آن بر شکل گیری و تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران عنوان رساله ای است که توسط یاسر پرورش، با راهنمایی یاسر روستایی حسین آبادی 1 در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس دفاع گردید.

چکیده

قانون اساسی به عنوان یک سند حقوقی حاکی از اراده عمومی درباره شکل حکومت، ساختار دولت، حدود اختیارات نهادهای حاکم، حقوق و آزادی های عمومی باید از ویژگی دوام و استمرار برخوردار باشد تا بتواند ثبات سیاسی و اجتماعی که اولین شرط بالندگی هر جامعه است را تامین نماید. کلیت و معدود بودن اصول قانون اساسی، زمینه مناسبی برای بروز مناقشات هر روزه فراهم می آورد که ممکن است به دلیل دشواری راهکارهای بازنگری در قانون اساسی به بن بست سیاسی منجر شود و حیات نظام سیاسی را به خطر اندازد. اهمیت این نکات به حدی است که حتی صاحب نظران را به سوی تفکیک تفسیر قانون در دو حوزه قوانین عادی و قانون اساسی سوق داده است. در تفسیر اصول قانون اساسی می بایست دیدگاه ها و نظریات افراد تاثیرگذار در تصویب اصول قانون اساسی را مدنظر قرار داد تا از هدف غایی اصول قانون اساسی منحرف نشد. در این پژوهش تفسیر قانون اساسی توسط مراجع رسمی منظور نظر اصلی نیست بلکه بررسی نظرات و دیدگاه های تفسیری یکی از صاحب نظران و صاحبان اندیشه و از پایه گذاران قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آیت الله سیدمحمدحسینی بهشتی در خصوص اصول قانون اساسی است. آیت الله بهشتی به عنوان یکی از افراد تاثیرگذار در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دید گاه های شاخص و تاثیرگذاری در خصوص موضوعات مرتبط با حقوق عمومی بالاخص حقوق اساسی و به ویژه حقوق ملت داشت. دیدگاه هایی که تاثیر عمیقی بر روند تصویب و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشت. این رساله ابتدا آرا و اندیشه های آیت الله بهشتی در حوزه حقوق عمومی مورد بررسی و مطالعه قرار داده و در ادامه به بررسی ارکان فکری ایشان، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین افراد در فرایند شکل گیری نظام جمهوری اسلامی و به تبع آن، قانون اساسی این نظام می پردازد.

ساختار فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده

فصل اول: طرح مساله و مروری بر ادبیات موضوع

۱–۱– مقدمه

۱– ۲– بیان مساله

۱–۳– اهمیت و ضرورت تحقیق

۱–۴– اهداف مشخص تحقیق

۱–۴–۱– هدف کلی

۱–۴–۲– اهداف فرعی

۱–۵– سوالات تحقیق

۱–۵–۱– سوال اصلی

۱–۵–۲– سوالات فرعی

۱–۶– فرضیه های تحقیق

۱–۷– مرور ادبیات و سوابق مربوطه

۱–۸– جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

۱–۹– تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی

۱–۱۰– روش شناسی تحقیق

۱–۱۰–۱– شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجرا

۱–۱۰–۲– شرح کامل روش و ابزار گردآوری داده ها

۱–۱۰–۳– روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها

فصل دوم: کلیات و تعاریف

۲–۱– تفسیر قانون اساسی

۲–۱–۱– مفهوم قانون اساسی

۲–۱–۱–۱– قانون اساسی ماهوی

۲–۱–۱–۲– قانون اساسی شکلی

۲–۱–۲– انواع قانون اساسی

۲–۱–۲–۱– قانون اساسی عرفی و قانون اساسی موضوعه

۲–۱–۲–۲– قانون اساسی انعطاف پذیر و قانون اساسی انعطاف ناپذیر

۲–۱–۲–۳– قانون اساسی یکدست و قانون اساسی مختلط

۲–۱–۳– تشخیص قانون اساسی از سایر قوانین

۲–۱–۴– اصل برتری قانون اساسی

۲–۱–۵– اصل کنترل قوانین توسط قانون اساسی

۲–۱–۵–۱– کنترل قوانین به وسیله الگوی آمریکایی

۲–۱–۵–۲– کنترل قوانین به وسیله الگوی اروپایی

۲–۱–۶– تفسیر

۲–۱–۶–۱– ضرورت تفسیر

۲–۱–۶–۲– انواع تفسیر

۲–۱–۷– تفسیر قانون اساسی

۲–۱–۷–۱– قانون اساسی ایران

۲–۱–۷–۲– قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۲–۱–۷–۲–۱– تقدیم ، بررسی و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۲–۲– پدران بنیان گذار

۲–۲–۱– پدران بنیان گذار در ایران

۲–۳– مراجع صلاحیتدار برای تفسیر قانون اساسی

۲–۳–۱– مراجع قضایی تفسیر قانون اساسی

۲–۳–۲– مراجع تفسیر قانونی قانون اساسی

۲–۳–۳– مرجع تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۲–۳–۳–۱–شورای نگهبان

۲–۳–۳–۲– ساختار شورای نگهبان

۲–۳–۳–۳– وظایف و کارکردهای شورای نگهبان

۲–۳–۳–۴– تفسیر قانون اساسی توسط شورای نگهبان

۲–۴– تاثیر پذیری از پدران بنیان گذار در تفسیر قانون اساسی

۲–۵– زندگینامه آیت الله سید محمد حسینی بهشتی

۲–۵–۱– دوره تولد و قم

۲–۵–۲– دوره تهران

۲–۵–۳– دوره آلمان

۲–۵–۴– دوره بازگشت به ایران و تاثیر گذاری در تحولات ایران ( از بازگشت تا شهادت )

فصل سوم:تحلیل آراء و اندیشه های آیت الله بهشتی در حوزه حقوق عمومی

۳–۱– حقوق عمومی

۳–۱–۱– حقوق اساسی

۳–۱–۲– حقوق اداری

۳–۱–۳– حقوق بشر

۳–۲– اصل مسوولیت

۳–۲–۱– اصل مسوولیت در نظام حقوقی ایران

۳–۲–۲– دیدگاه های آیت الله بهشتی در خصوص اصل مسوولیت

۳–۳– حقوق و آزادیها

۳–۳–۱– مقوله های آزادی

۳–۳–۱–۱– آزادی خصوصی

۳–۳–۱–۲– آزادیهای عمومی

۳–۳–۱–۳– آزادیهای سیاسی

۳–۳–۲– اصل آزادی بر اساس منابع حقوقی

۳–۳–۲–۱– منابع بین المللی

۳–۳–۲–۲– منابع داخلی

۳–۳–۳– تضمین اصل آزادی

۳–۳–۴– دیدگاه بهشتی در خصوص حقوق و آزادی ها

۳–۳–۴–۱– تحلیل بهشتی از اصول مکتب لیبرالیسم

۳–۳–۴–۲– نقد لیبرالیسم از دیدگاه آیت الله بهشتی

۳–۳–۴–۳– دیدگاه آیت الله بهشتی در خصوص انواع آزادی

۳–۳–۴–۳–۱– آزادی عقیده و اندیشه

۳–۳–۴–۳–۲– آزادی بیان ، قلم و اجتماعات

۳–۳–۴–۳–۳– آزادی احزاب و جمعیت ها

۳–۴– حکومت مردم

۳–۴–۱– نقش مردم از دیدگاه آیت الله بهشتی

۳–۵– شوراها

۳–۵–۱– دیدگاه بهشتی در خصوص شوراها

۳–۶– عدالت

۳–۶–۱– مفهوم لغوی عدالت

۳–۶–۲– مفهوم اصطلاحی عدالت

۳–۶–۳– چکیده ای از دیدگاه آیت الله بهشتی درباره عدالت

۳–۶–۳–۱– تحلیل آرا و اندیشه های آیت الله بهشتی درباره عدالت

۳–۷– حقوق ملت

۳–۷–۱– دیدگاه بهشتی در خصوص حقوق ملت

۳–۸– حکومت

۳–۸–۱– معنای لغوی حکومت

۳–۸–۲– معنای اصطلاحی حکومت

۳–۸–۳– انواع حکومت

۳–۸–۴– مبانی حکومت در اسلام

۳–۸–۵– اهداف حکومت

۳–۸–۵–۱– اهداف حکومتهای سکولار

۳–۸–۵–۲– اهداف حکومت در اسلام

۳–۸–۶– حکومت از دیدگاه بهشتی

۳–۸–۶–۱– شاخصه های حکومت مطلوب از دیدگاه آیت الله بهشتی

۳–۸–۶–۱–۱– تعیینی بودن پیامبران و امامان

۳–۸–۶–۱–۲– شایسته سالاری در اسلام

۳–۸–۶–۱–۳– مدیریت جامعه در اسلام

۳–۸–۶–۱–۴– علما و اداره جامعه

۳–۸–۶–۱–۵– اجرای عدالت در جامعه

۳–۸–۶–۱–۶– آزادی انسان در چارچوب قوانین

۳–۸–۶–۲– دیدگاه آیت الله بهشتی در خصوص نقد حکومت اسلامی

فصل چهارم:تاثیر آراء و اندیشه های آیت الله بهشتی بر شکل گیری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۴–۱– مجلس بررسی نهایی قانون اساسی

۴–۱–۱– دبیرخانه مجلس بررسی نهایی قانون اساسی

۴–۱–۲– مرحله بررسی کمیسیون های تخصصی

۴–۱–۳– بررسی در جلسه های عمومی خبرگان قانون اساسی

۴–۱–۴– بررسی مجدد و باز بینی جلسات عمومی

۴–۱–۵– مرحله رسیدگی نهایی

۴–۱–۶– همه پرسی دوم و تصویب نهایی ملت

۴–۲– ترکیب مجلس خبرگان قانون اساسی

۴–۲–۱– شمار نمایندگان

۴–۲–۲– حزب ها و ایتلاف ها

۴–۲–۳– انتخابات

۴–۲–۴– شروع به کار مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۴–۲–۴–۱– مرحله اول: بررسی مقدماتی

۴–۲–۴–۲– مرحله دوم:تهیه اصول در گروه ها

۴–۲–۴–۳– مرحله سوم: طرح اصول پیشنهادی در جلسات عمومی مجلس

۴–۲–۴–۴– مرحله چهارم:رسیدگی نهایی

۴–۲–۵– انتخاب هیات رییسه

۴–۳– طرح و تصویب اصول پیش نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

۴–۳–۱– اصول کلی

۴–۳–۱–۱– طرح و تصویب اصل چهارم

۴–۳–۱–۱–۱–دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۲– طرح و تصویب اصل پنجم

۴–۳–۱–۲–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۲–۲– رهبری در جمهوری اسلامی از نگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۲–۲–۱– مبنای نظم اجتماعی در عصر غیبت

۴–۳–۱–۲–۲–۲– ولایت فقیه منتخب مردم

۴–۳–۱–۲–۲–۳– اعمال ولایت از طریق ساختار قانون اساسی

۴–۳–۱–۲–۲–۴– شان سیاست گذاری کلی

۴–۳–۱–۲–۲–۵– مخالفت با گسترش نقش رهبری

۴–۳–۱–۲–۲–۶– مسوولیت رهبری در برابر خدا و مردم

۴–۳–۱–۲–۲–۷– حق نظارت عمومی مردم بر رهبری

۴–۳–۱–۲–۲–۸– لزوم مشورت رهبر با کارشناسان

۴–۳–۱–۳–طرح و تصویب اصل هفتم

۴–۳–۱–۳–۱– توضیحات آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۳–۲– موضوع مشابه در انتخابات پنجمین دوره شورای اسلامی شهر و روستا

۴–۳–۱–۳–۳–دیدگاه آیت الله بهشتی در خصوص شوراها

۴–۳–۱–۴–طرح و تصویب اصل نهم

۴–۳–۱–۴–۱–دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۴–۲–دیدگاه آیت الله بهشتی در خصوص استقلال فرهنگی

۴–۳–۱–۵– طرح و تصویب اصل دهم

۴–۳–۱–۵–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۱–۵–۲–دیدگاه آیت الله بهشتی در خصوص نقش بنیادی خانواده

۴–۳–۱–۶– طرح و تصویب اصل یازدهم

۴–۳–۱–۶–۱– دفاع آیت الله بهشتی از اصل یازدهم

۴–۳–۲– زبان، خط، تاریخ و پرچم رسمی کشور

۴–۳–۲–۱–طرح و تصویب اصل بیست و یکم (پانزدهم)

۴–۳–۲–۲– طرح و تصویب اصل بیست و سوم(هفدهم)

۴–۳–۲–۲–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۲–۳–طرح و تصویب اصل بیست و چهارم (هجدهم)

۴–۳–۲–۳–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۳– حقوق ملت

۴–۳–۳–۱– طرح و تصویب اصل بیست و پنجم (نوزدهم)

۴–۳–۳–۱–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۳–۲– طرح و تصویب اصل بیست و هفتم (اصل بیست و دوم )

۴–۳–۳–۲–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۳–۳– طرح و تصویب اصل چهل و پنجم (اصل سی و یکم)

۴–۳–۳–۳–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۳–۴– طرح و تصویب اصل سی و هفتم (اصل سی و چهارم)

۴–۳–۳–۴–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۳–۵–طرح و تصویب اصل چهل ودوم (سی و هشتم)

۴–۳–۳–۵–۱–دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۴– اقتصاد و امور مالی

۴–۳–۴–۱– طرح اصل یکصدوبیست وهفتم و بحث پیرامون بند

(اصل چهل و سوم)

۴–۳–۴–۱–۱–تحلیل آیت الله بهشتی

۴–۳–۴–۲– طرح و تصویب اصل ۴/۱۲۷ (اصل چهل و چهارم)

۴–۳–۴–۲–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۴–۳– طرح و تصویب اصل یکصدوسی وسوم (اصل پنجاه و دوم)

۴–۳–۴–۴– طرح و تصویب اصل یکصدوسی پنجم (اصل پنجاه و چهارم)

۴–۳–۴–۴–۱–دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۵– حق حاکمیت ملت و قوای ناشی از آن

۴–۳–۵–۱– طرح و تصویب اصل هجدهم (شصتم )

۴–۳–۵–۱–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۶– قوه مقننه

۴–۳–۶–۱– طرح و تصویب اصل چهل و نهم (اصل شصت و هشتم)

۴–۳–۶–۲– طرح و تصویب اصل پنجاه و هفتم (اصل هفتاد و دوم)

۴–۳–۶–۳– طرح و تصویب اصل ۱/۶۵ (اصل هفتاد و هشتم)

۴–۳–۶–۴– طرح و تصویب اصل شصت وهفتم(اصل هشتادم)

۴–۳–۶–۵– طرح و تصویب اصل شصت وششم(هشتادویکم)

۴–۳–۶–۵–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۶–۶– طرح و تصویب اصل شصت وهشتم (هشتادودوم)

۴–۳–۶–۷– طرح و تصویب اصل شصت و چهارم (هشتادوسوم)

۴–۳–۶–۸– طرح و تصویب اصل پنجاه و هشتم (اصل هشتاد و چهارم)

۴–۳–۶–۹– طرح و تصویب اصل شصت ونهم (اصل هشتاد و هشتم)

۴–۳–۶–۱۰– طرح و تصویب اصل هفتادوسوم (نودم)

۴–۳–۶–۱۰–۱– تحلیل آیت الله بهشتی

۴–۳–۶–۱۱– طرح و تصویب اصل هفتاد و هفتم (اصل نود و یکم)

۴–۳–۶–۱۱–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۶–۱۲– طرح و تصویب اصل هشتادودوم(نودونهم)

۴–۳–۷– قوه مجریه

۴–۳–۷–۱– طرح و تصویب اصل نودودوم (اصل یکصد و هفدهم)

۴–۳–۷–۱–۱– ابهامات و ایرادات نمایندگان و تحلیلهای آیت الله بهشتی

۴–۳–۷–۲– طرح و تصویب اصل یکصدوششم (اصل یکصد و بیست و ششم)

۴–۳–۷–۲–۱– دیدگاه آیت الله بهشتی

۴–۳–۷–۳–طرح و تصویب اصل یکصدوپنجم (اصل یکصد و بیست و هفتم)

۴–۳–۷–۴–طرح و تصویب اصل یکصدوهفتم(اصل یکصد و سی و سوم)

۴–۳–۷–۴–۱– استدلال آیت الله بهشتی

۴–۳–۸–فصل دوازدهم–صدا و سیما

۴–۳–۸–۱–طرح و تصویب اصل یکصدوشصت ودوم (اصل یکصد و هفتاد و پنجم)

۴–۴– جایگاه نظریات آیت الله بهشتی در بازنگری و تفسیر قانون اساسی

۴–۵– جمع بندی

۴–۵–۱– ویژگی شخصیتی آیت الله بهشتی در مدیریت جلسات

۴–۵–۱–۱– نحوه اداره جلسات

۴–۵–۱–۲– اعتماد دو قشر روحانی و دانشگاهی ۱۲۰۳ ۴–۵–۱–۳– انضباط در مدیریت

۴–۵–۱–۴– ارتباط مناسب با دیگران

۴–۵–۱–۵– بهره وری در مدیریت جلسات و هدفدار بودن جلسات

۴–۵–۱–۶– مدیریت مشورتی همراه با همفکری دیگر اعضاء

۴–۵–۱–۷– اعلام نظر کارشناسی در مواقع ضروری

۴–۵–۱–۸– صلابت در مدیریت و انجام درست کارها

۴–۵–۱–۹– ایجاد فضای آرام برای دیگر اعضاء

۴–۵–۱–۱۰– روشن سازی در مطالب

۴–۵–۱–۱۱– مذاکره با دیگر اعضاء

۴–۵–۱–۱۲– پوشش خبری درست

۴–۵–۱–۱۳– دفاع از نقش خود و کارکرد صحیح مجلس

۴–۵–۱–۱۴– دفاع از صلاحیت مجلس

۴–۵–۱–۱۵– نحوه رای گیریها

۴–۵–۲– بهشتی و قانون اساسی

۴–۵–۲–۱– حقوق ملت

۴–۵–۲–۱–۱– حق تعیین سرنوشت

۴–۵–۲–۱–۲– انتخابی بودن مقام رهبری

۴–۵–۲–۱–۳– اداره کشور به اتکاء آراء عمومی

۴–۵–۲–۱–۴– حق آزادی

۴–۵–۲–۱–۵– آزادی مطبوعات

۴–۵–۲–۱–۶– حق تحصیل با اراده و انتخاب مردم

۴–۵–۲–۱–۷– حق نظارت ملت

۴–۵–۲–۱–۷–۱– نظارت بر رهبری

۴–۵–۲–۱–۸– نفی استبداد و خودکامگی

۴–۵–۲–۱–۹– نقد مصالح عمومی جامعه

۴–۵–۲–۱–۱۰– حق خودسازی

۴–۵–۲–۲– آیت الله بهشتی و شورای نگهبان

۴–۵–۲–۳– اصل۱۱۵ و شرط رجل بودن رییس جمهور

۴–۵–۲–۴– آیت الله بهشتی و قوه قضاییه

۴–۵–۲–۴–۱– نصب رییس قوه قضاییه

۴–۵–۲–۴–۲– پلیس قضایی

۴–۵–۲–۴–۳– تاسیس دانشگاه قضایی ابتکار دکتر بهشتی

۴–۵–۲–۴–۴– خلاصه ای از دیدگاه های آیت الله بهشتی در خصوص قوه قضاییه

۴–۵–۲–۵– آیت الله بهشتی و اصل ولایت فقیه

۴–۶– نتیجه گیری

منابع چکیده انگلیسی

۲۴۸

کلیدواژه ها

• حقوق عمومی
• قانون اساسی
• آیت الله بهشتی