قواعد حقوق جنگ در شاهنامه

عنوان	قواعد حقوق جنگ در شاهنامه
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	اسمعیل قاسمی
استاد راهنما	مرتضی نجفی اسفاد
استاد مشاور	علی رضا حجت زاده
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۹
دانشگاه	دانشگاه پیام نور استان تهران

قواعد حقوق جنگ در شاهنامه عنوان پایان نامه ای است که توسط اسمعیل قاسمی، با راهنمایی مرتضی نجفی اسفاد و با مشاوره علی رضا حجت زاده در سال ۱۳۸۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور استان تهران دفاع گردید.

چکیده

قواعد حقوقی جنگ های شاهنامه به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند: قواعدی که طبق حقوق بشردوستانه نوین قابل بررسی اند و قواعدی که جزو عرف معمول آن دوران بوده و امروزه منسوخ شده اند. قواعد دسته اول با مقررات حقوق بشردوستانه حاکم بر مخاصمات مسلحانه نوین، و قواعد دسته دوم با عرف رایج در آن دوران تطبیق شده و مغایرت یا مطابقت آن ها به تفکیک بیان گردیده است. در جنگ های شاهنامه کشتار غیرنظامیان و اسیران، به اسارت گرفتن زنان و کودکان، غارت، ویرانی و دیگر موارد نقض حقوق بشردوستانه فراوان است. اما در مقابل، رعایت آیین های پهلوانی، پایبندی به عرف های معمول آن دوران و وفای به عهد نیز تا حدود زیادی رعایت شده است. برای نمونه در هیچ موردی به جان و حرمت پیک جنگی تعرض نشده است و حتی در اغلب موارد او را با هدایای نفیس به سپاه دشمن برگردانده اند! در این جنگ ها هرچند نقض حقوق انسانی، بر اساس ملاک های امروزی زیاد دیده می شود، اما موارد درخشان و قابل ستایش نیز، با در نظر داشتن زمان نبردها، کم نیستند.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه

الف) حقوق جنگ ۱

۱– پیشینه حقوق جنگ ۱

۲– منابع حقوق جنگ ۳

۳– ماهیت جنگ ۴

ب) شاهنامه ۵

۱– معرفی شاهنامه ۵

۲– دوره های شاهنامه ۷

۳– جنگ در شاهنامه ۹

ج) موضوع تحقیق ۱۰

۱– پیشینه تحقیق ۱۰

۲– اهداف تحقیق ۱۰

۳– سوالات ۱۱

۴) فرضیه ها ۱۱

۵– کاربرد تحقیق ۱۱

۶– شیوه کار ۱۲

۷– قواعد استخراج شده ۱۳

۸– ساختار کار: ۱۳

بخش اول

قواعد حقوقی جنگ های دوره اساطیری و اوایل دوره حماسی ۱۵

پیش درآمد ۱۶

فصل اول – پادشاهی تهمورث ۱۶

۱– آزادن کردن اسیر ۱۷

فصل دوم – پادشاهی فریدون ۱۸

۲– حمله به دشمن در حال گریز ۱۸

۳– بی احترامی به جسد (بریدن سر شاه) ۱۹

۴– خیانت جنگی ۲۰

۵– امان دادن ۲۰

۶– هیچ کس نباید زنده بماند (قلع و قمع) ۲۱

فصل سوم – زادن رستم ۲۲

۷– عدم رعایت حد مجاز سن رزمنده ۲۲

۸– خیانت جنگی ۲۲

۹– عدم تفکیک در حمله و کشتار غیرنظامیان و مجروحان ۲۳

۱۰– تاراج مال غیرنظامی ۲۴

فصل چهارم – پادشاهی نوذر ۲۴

۱۱– قصاصِ اسیر ۲۵

۱۲– نافرمانی در اجرای دستور ضد بشری و حرمت جان اسیر جنگی ۲۵

فصل پنجم – پادشاهی گرشاسپ ۲۶

۱۳– منع شاهان از جنگ بالشخصه ۲۷

فصل ششم – پادشاهی کی کاووس و رفتن او به مازندران ۲۷

۱۴– غارت و سوختن شهر و کشتار غیرنظامیان ۲۸

۱۵– مصونیت پیک ۲۹

۱۶– رعایت قاعده جنگ تن به تن ۳۰

۱۷– کشتن اسیر ۳۱

فصل هفتم – رزم کاووس با شاه هاماوران ۳۲

۱۸– دادن امان به دشمن ۳۲

۱۹– دادن امان به دشمن ۳۳

۲۰– خیانت جنگی ۳۳

۲۱– اعلان جنگ مشروط(اولتیماتوم) ۳۴

۲۲– رفتار نامناسب با سکنه سرزمین اشغالی ۳۶

۲۳– حفظ جان پیک دشمن ۳۶

۲۴– هیچ کس نباید زنده بماند ۳۷

فصل هشتم – جنگ هفت گردان ۳۷

۲۵– رعایت تناسب در جنگ تن به تن ۳۸

۲۶– تعقیب دشمن فراری ۳۸

فصل نهم – رستم و سهراب ۳۹

۲۷– ترفند جنگی ۴۰

۲۸– امان دادن به غیرنظامیان ۴۱

۲۹– تهدید اسیر به مرگ ۴۲

۳۰– نباید احدی از دشمن باقی بماند ۴۳

۳۱– قاعده جنگ تن به تن ۴۳

۳۲– عدول از قاعده جنگ تن به تن ۴۵

۳۳– عمل تلافی جویانه ۴۶

۳۴– خیانت جنگی ۴۶

جمع بندی ۴۸

بخش دوم

قواعد حقوقی جنگ های میانه دوره حماسی ۴۹

پیش درآمد ۵۰

فصل اول – داستان سیاوش ۵۰

۳۵– احترام به مرزهای رسمی ۵۰

۳۶– گروگان گیری ۵۱

۳۷– پیمان شکنی و فرمان قتل و غارت و تخریب ۵۲

۳۸– نافرمانی در برابر فرمان غیرانسانی بالادست ۵۳

۳۹– زشت شمردن قتل شاهان (داخلی) ۵۳

۴۰– کشتن اسیر (داخلی) ۵۴

۴۱– شکنجه زن باردار (داخلی) ۵۴

۴۲– کشتن اسیر ۵۵

۴۳– بی احترامی به جسد ۵۵

۴۴– مصادره اموال غیرنظامی ۵۶

۴۵– کشتار غیر نظامیان، غارت، ویران کردن و اسیر نمودن زنان و کودکان ۵۶

۴۶– کشتار و ویرانی ۵۷

۴۷– کشتن افرادغیرنظامی ۵۷

۴۸– منع شاهان از جنگ بالشخصه ۵۸

۴۹– منع شاهان از جنگ بالشخصه ۵۸

۵۰– خیانت جنگی ۵۹

۵۱– تاراج و اسیر کردن زنان ۵۹

۵۲– آزاد کردن اسیر با گرفتن قول شرف ۶۰

۵۳– حرمت سوگند (وفا به عهد) ۶۱

۵۴– هیچ کس نباید زنده بماند ۶۱

فصل دوم – کیخس––––رو ۶۲

۵۵– در خطر بودن جان قاصد ۶۲

۵۶– فرمان منع جنگ با سازش خواهان (صلح طلبان) ۶۳

۵۷– فرمان منع آزار غیر نظامیان ۶۳

۵۸– در خطر بودن آبروی پردگیان ۶۴

۵۹– ویران کردن اماکن غیرنظامی ۶۴

۶۰– بی حرمتی به جسد ۶۵

۶۱– پیمان شکنی، کشتن اسیر و بی حرمتی به جسد ۶۵

۶۲– اسیر کردن زنان ۶۶

۶۳– ویران کردن اماکن غیرنظامی و تاراج ۶۶

۶۴– کشتن غیرنظامیان ۶۷

۶۵– مجازات جنایتکار جنگی و حبس خانگی ۶۷

۶۶– متارکه موقت جنگ ۶۸

۶۷– بی اهمیتی به مجروحان ۶۹

۶۸– به جا آوردن حق نان و نمک ۷۰

۶۹– آزار و قصاص اسیر ۷۰

فصل سوم – کاموس کشانی ۷۱

۷۰– عمل تلافی جویانه ۷۱

۷۱– اعلان جنگ ۷۲

۷۲– ترفند جنگی ۷۲

۷۳– ناپسند داشتن جنگیدن بالشخصه شاهان ۷۳

۷۴– عدول از قاعده جنگ تن به تن ۷۳

۷۵– متارکه موقت جنگ ۷۴

۷۶– ارتباط در حین جنگ و تعیین شیوه نبرد باهم ۷۴

۷۷– متارکه موقت ۷۵

۷۸– بی اهمیتی به مجروح دشمن ۷۵

۷۹– هیچ کس را نباید زنده گذاشت ۷۵

۸۰– رعایت قاعده جنگ تن به تن ۷۶

۸۱– عدول از قاعده جنگ تن به تن ۷۶

۸۲– دنبال نکردن حریف گریخته در جنگ تن به تن ۷۷

۸۳– کشتن اسیر ۷۷

فصل چهارم – خاقان چین ۷۸

۸۴– تعقیب فراری در جنگ تن به تن و ندادن امان به تسلیم شده ۷۸

۸۵– تعیین شرط برای صلح ۷۸

۸۶– گرفتن اسیر ۷۹

۸۷– فرستادن اسیران به پایتخت ۷۹

۸۸– به بردگی گرفتن افراد دشمن ۸۰

۸۹– عدول از قاعده جنگ تن به تن ۸۰

۹۰– پیمان منع یارگیری در جنگ تن به تن ۸۱

۹۱– پیمان شکنی افراسیاب و اِبای پسرش از آن ۸۱

جمع بندی ۸۲

بخش سوم

قواعد حقوقی جنگ های اواخر دوره حماسی ۸۳

پیش درآمد ۸۴

فصل اول – داستان دوازده رخ ۸۴

۹۲– فرمان بشردوستانه ۸۴

۹۳– در امان بودن قاصد ۸۵

۹۴– پیمان یاری نگرفتن از دیگران و عدم آسیب به ترجمان در جنگ تن به تن ۸۵

۹۵– بی حرمتی به جسد ۸۶

۹۶– ترفند جنگی ۸۶

۹۷– پیشنهاد جنگ تن به تن دو سردار، به عنوان فصل الخطاب جنگ ۸۷

۹۸– احترام به مرزهای پیشین ۸۷

۹۹– در امان بودن قاصد ۸۸

۱۰۰– جنگ تن به تن پهلوانان برای تعیین فاتح ۸۸

۱۰۱– پیمان بر، در امان بودن سپاه مغلوب، بعد از جنگ پهلوانان ۸۸

۱۰۲– دنبال کردن حریف گریخته در جنگ تن به تن ۸۹

۱۰۳– احترام به جسد ۸۹

۱۰۴– تسلیم شدن برای حفظ جان ۹۰

۱۰۵– شکنجه و قصاص اسیر ۹۰

۱۰۶– امان دادن به تسلیمی ها و آزاد کردن آنان در ماندن یا بازگشت به وطن ۹۱

فصل دوم – جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب ۹۲

۱۰۷– فرمان منع ستم، به سپاهیان ۹۲

۱۰۸– ناروا داشتن جنگ بالشخصه شاهان ۹۲

۱۰۹– ناروا دانستن جنگ بالشخصه شاهان ۹۳

۱۱۰– پیمان عدم یاری گرفتن از سپاهیان و آسیب نزدن به همراهان ۹۳

۱۱۱– زشت شمردن پیاده جنگیدن شاهان ۹۴

۱۱۲– در امان داشتن جان و مال غیرنظامیان ۹۴

۱۱۳– رفتار مناسب با ساکنان سرزمین اشغالی ۹۵

۱۱۴– امان دادن به آشتی خواهان (صلح طلبان) ۹۵

۱۱۵– در امان داشتن قاصد ۹۶

۱۱۶– در امان داشتن مال و آبروی خانواده دشمن ۹۶

۱۱۷– منع کشتار، غارت، ویران کردن، و حفظ آبروی مردم سرزمین اشغالی ۹۷

۱۱۸– امان دادن به سپاهیان تسلیم شده ۹۸

۱۱۹– ابقای مقامات سرزمین اشغالی ۹۸

۱۲۰– ننگ شمردن جنگ تن به تن برای شاهان ۹۸

۱۲۱– در امان داشتن قاصد ۹۹

۱۲۲– امان دادن و آزاد کردن سپاهیان تسلیم شده ۹۹

۱۲۳– فرستادن اسیران زن و مرد به پایتخت ۱۰۰

۱۲۴– نقض بی طرفی (تعرض به سرزمین بی طرف) ۱۰۰

۱۲۵– امان دادن به قاصد ۱۰۱

۱۲۶– احترام به جسد شاهان (رعایت آیین خاکسپاری) ۱۰۲

۱۲۷– کشتار، ویرانی، تاراج و اسیر کردن زن و کودک ۱۰۲

۱۲۸– منع سپاه از بیداد و غارت و تهدید به مجازاتِ جنایتکار جنگی ۱۰۳

۱۲۹– قصاص اسیر ۱۰۴

فصل سوم – پادشاهی لهراسب ۱۰۵

۱۳۰– کشتن اسیر ۱۰۵

۱۳۱– تامین جان قاصد ۱۰۵

فصل چهارم – پادشاهی گشتاسب ۱۰۶

۱۳۲– تامین جان قاصد (آیین حفظ جان قاصد) ۱۰۶

۱۳۳– امان دادن به سپاهیان تسلیم شده ۱۰۷

۱۳۴– عدم تفکیک در حمله نظامی ۱۰۷

۱۳۵– کشتار، غارت، ویرانی و بی احترامی به آیین ۱۰۸

۱۳۶– خیانت جنگی ۱۰۸

۱۳۷– امان دادن به دشمن تسلیم شده ۱۰۹

۱۳۸– قصاص اسیر ۱۰۹

۱۳۹– اسیر کردن زنان ۱۱۰

فصل پنجم – هفت خوان اسفندیار ۱۱۰

۱۴۰– به کارگیری اسیر برای خدمت نظامی، پیمان شکنی، شکنجه روانی و کشتن اسیر ۱۱۱

۱۴۱– کشتن افراد غیرنظامی ۱۱۲

۱۴۲– خیانت جنگی ۱۱۲

۱۴۳– بی حرمتی به جسد(بریدن سر شاه) ۱۱۳

۱۴۴– امان ندادن به سپاهیان تسلیم شده و کشتن زخمی ها ۱۱۳

۱۴۵– کشتن اسیر ۱۱۴

۱۴۶– اسیر کردن زنان ۱۱۴

فصل ششم – رستم و اسفندیار(داخلی) ۱۱۴

۱۴۷– پیمان شکنی (داخلی) ۱۱۵

۱۴۸– دنبال نکردن حریف در نبرد تن به تن (داخلی) ۱۱۵

۱۴۹– به کارگیری سلاح زهرآگین (داخلی) ۱۱۶

فصل هفتم – رستم و شغاد ۱۱۶

۱۵۰– خیانت جنگی ۱۱۷

۱۵۱– شکنجه و کشتن اسیر ۱۱۷

۱۵۲– نسل کشی ۱۱۸

جمع بندی ۱۱۸

بخش چهارم

قواعد حقوقی جنگ های دوره تاریخی ۱۱۹

پیش درآمد ۱۲۰

فصل اول – پادشاهی بهمن ۱۲۰

۱۵۳– استناد به عرف برای خونخواهی (داخلی) ۱۲۰

۱۵۴– غارت سرزمین دشمن (داخلی) ۱۲۱

۱۵۵– کشتن اسیر زخمی (داخلی) ۱۲۱

فصل دوم – پادشاهی دارا ۱۲۲

۱۵۶– امان دادن به سپاه دشمن ۱۲۲

۱۵۷– کشتن و اسیر کردن زنان و کودکان ۱۲۳

۱۵۸– رعایت آیین خاک سپاری مدفون ۱۲۳

فصل سوم – پادشاهی اسکندر ۱۲۴

۱۵۹– جنگ تن به تن به منزله جنگ تمام عیار ۱۲۴

۱۶۰– امان دادن به سپاه تسلیم شده ۱۲۴

۱۶۱– فرمان تامین جان سپاه مغلوب و مردم ۱۲۵

۱۶۲– تامین جان قاصد (آیین منع قاصد کشی) ۱۲۵

۱۶۳– بی حرمتی به اجساد ۱۲۶

۱۶۴– امان ندادن و اسیر کردن زنان و کودکان ۱۲۶

فصل چهارم – پادشاهی اشکانیان (داخلی) ۱۲۷

۱۶۵– کشتن اسیر زخمی (داخلی) ۱۲۷

۱۶۶– نسل کشی، کشتن اسیر و بی احترامی به جسد (داخلی) ۱۲۸

۱۶۷– خیانت جنگی (داخلی) ۱۲۹

۱۶۸– کشتن اسیر (داخلی) ۱۲۹

فصل پنجم – پادشاهی شاپور ذوالاکتاف ۱۳۰

۱۶۹– تاراج سرزمین دشمن و اسیر کردن زنان ۱۳۰

۱۷۰– شکنجه و کشتن اسیر و بی احترامی به جسد ۱۳۰

۱۷۱– تاراج اموال و اسیر کردن زنان و کودکان ۱۳۱

۱۷۲– شکنجه و هتک حرمت اسیر ۱۳۱

۱۷۳– عدم تفکیک در حمله، و ویرانی ۱۳۲

۱۷۴– امان دادن به سپاه تسلیم شده ۱۳۲

فصل ششم – پادشاهی بهرام گور ۱۳۳

۱۷۵– ویران کردن سرزمین دشمن ۱۳۳

۱۷۶– امان دادن به دشمن تسلیم شده ۱۳۴

۱۷۷– بنا نهادن میله مرزی ۱۳۴

۱۷۸– در امان بودن قاصد (آیین منع قاصد کشی) ۱۳۵

فصل هفتم – پادشاهی پیروز ۱۳۶

۱۷۹– ترفند جنگی ۱۳۶

فصل هشتم – پادشاهی کسری انوشیروان ۱۳۷

۱۸۰– نسل کشی(داخلی) ۱۳۷

۱۸۱– دادن امان به تسلیمی(داخلی) ۱۳۷

۱۸۲– فرمان منع غارت و بیداد ۱۳۸

۱۸۳– امان دادن به دشمن تسلیم شده ۱۳۸

۱۸۴– امان دادن به ساکنان سرزمین اشغالی ۱۳۹

فصل نهم – پادشاهی هرمزد ۱۳۹

۱۸۵– غارت اموال ۱۴۰

۱۸۶– بی حرمتی به جسد (بریدن سر شاه) ۱۴۰

۱۸۷– بی حرمتی به جسد ۱۴۱

۱۸۸– کشتن اسیر ۱۴۱

۱۸۹– بی احترامی به جسد ۱۴۲

۱۹۰– امان دادن به دشمن ۱۴۲

۱۹۱– پیمان شکنی و شکنجه اسیر ۱۴۳

۱۹۲– آزاد کردن اسیر با گرفتن قول ۱۴۳

فصل دهم – پادشاهی یزدگرد ۱۴۴

۱۹۳– شکنجه و کشتن اسیر ۱۴۴

۱۹۴– بی حرمتی به جسد و کشتن افراد غیرنظامی ۱۴۵

جمع بندی ۱۴۵

نتی–ج–ه گیری ۱۴۶

جدول شماره یک (موارد نقض حقوق بشردوستانه)  ۱۴۹

جدول شماره دو (موارد منطبق با حقوق بشردوستانه)﷼ ۱۵۰

جدول شماره سه (قواعد منسوخ) ۱۵۱

منابع و مآخذ ۱۵۲

Abstract ۱۵۶

کلیدواژه ها

• شاهنامه
• حقوق
• شاهنامه
• کنوانسیون ژنو
• حقوق بین الملل بشردوستانه
• دوره اساطیری
• جنگ داخلی
• خیانت
• اسیر جنگی