ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
هرگاه عده ای با یکدیگر منازعه نمایند هر یک از شرکت کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محکوم می شوند: 1 - در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود به حبس از یک تا سه سال. 2 - در صورتی که منتهی به نقص عضو شود به حبس از شش ماه تا سه سال. 3 - در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود به حبس از سه ماه تا یک سال. تبصره ۱ - در صورتی که اقدام شخص، دفاع مشروع تشخیص داده شود، مشمول این ماده نخواهد بود. تبصره ۲ - مجازاتهای فوق مانع اجرای مقررات قصاص یا دیه حسب مورد نخواهد شد.
توضیح واژگان
مراد از واژه « عده ای» در این ماده عبارت از جمعیتی است که حد اقل سه نفر یا بیشتر را در بر می گیرد.2950760
پیشینه
در سابق ماده 175 قانون مجازات عمومی در این خصوص وضع شده بود که به موجب ماده فوق نسخ گردید. در نتیجه این امر جرم نزاع در زمره جرایم غیر قابل گذشت قرار گرفت.2470316
نکات توضیحی تفسیری دکترین
عنصر مادی این جرم را باید شرکت در منازعات دسته جمعی دانست. بدین شرح که عمل هر یک از شرکت کنندگان بایستی در وقوع جرم مؤثر بوده و سازنده بخشی از جرم باشد.376328 چنانکه پیشتر گفته شد، در امر منازعه حضور حد اقل سه نفر که بطور توأمان و بدون احتیاج به تبانی قبلی در جنایت شرکت دارندن ضروری است.356616 لذا برای تحقق رفتار فیزیکی این جرم، باید عده ای به صورت فعل مثبت و به شیوه عملی (نه لفظی و نظایر آن) مرتکب نزاع با یکدیگر شوند.356612
اگرچه در تحقق جرم منازعه، وقوع حد اقل یکی از نتایج مصروحه در ماده فوق ضروری است، اما صرف وقوع این نتایج جهت تحقق جرم منازعه کافی نمی باشد. بلکه این نتایج باید در نتیجه امر منازعه محقق شده باشند.356644 در واقع احراز رابطه علیت بین صدمات وارده و نزاع ضروری است.812396
باید یاد آور شد که حوادث ناشی از هرگونه نزاع با توجه به مجرمانه بودنشان، از شمول پوشش بیمه خارج بوده و بیمه گر مسئولیتی در این باب ندارد.3567856
نکته مهم در خصوص عنصر معنوی این جرم که می توان آن را از عدم بیان انواع قتل ها، نقص عضو ها و ضرب ها استنباط نمود آن است که نوع رکن معنوی در محکومیت منازعین د فرضی که مرتکب منازعات مشخص نیست، ندارد.351516 همچنین در صورت معلوم نبودن مرتکب جنایت، متهم نمودن تمام منازعین به جنایت عمدی ولو در فرض کشنده بودن وسیله ارتکاب جنایت محل تردید است.351540 همچنین برای تحقق عنصر مادی این جرم صرف قصد ورود به صحنه منازعه در راستای دعوی کافی بده و همچنین نمی توان عمدی بودن این ورود را به نتایج این نزاع تسری داده و آن ها را نیز عمدی دانست. چرا که این نتایج ممکن است حسب مورد عمدی، شبه عمدی یا خطای محض باشد.426896
در خصوص مجازات این جرم باید به دو عنوان قصاص و تعزیر اشاره کرد. قصاص ویژه افرادی است که مرتکب صدمات و جراحاتی مشخص شده اند. تعزیر اما بر تمام شرکت کنندگان در نزاع اعمال می شود.426900 همچنین در این خصوص باید یاد آور شد در فرض تحقق منازعه، همه منازعین شرکت کننده به مجازات مقرر در این ماده محکوم می شوند. حتی اگر این افراد مصدوم شده باشند.351560 در واقع باید با توجه به این که قاتل، ضارب یا جارح فرد مشخصی است یا ه باید مجازات های مورد بحث در بند های سه گانه این ماده را علیه تمام شرکت کنندگان اعمال کرد. البته باید یادآور شد در صورت مشخص بودن مرتکب رفتار و وارد کننده صدمات، باید بر اساس تبصره ماده عمل کرده و او را به قصاص یا پرداخت دیه محکوم نمود.356688
مستندات فقهی
در این خصوص روایتی از امام باقر (ع) را میتوان مد نظر قرار داد که بر اساس آن امیرالمؤمنین علی (ع) در خصوص چهار نفر که پس از خوردن شراب و مستی روی یکدیگر سلاح کشیده بودند و در نتیجه دو نفر از آنان کشته و دو نفر دیگر مجروح شده بودند، امر کرد که دو نفر مجروح هر یک هشتاد تازیانه خورده و نیز دیه دو تن کشته شده را نیز این دو مجروح باید بپردازند. همچنین در صورت مرگ مجروحان، چیزی بر اولیای مقتولان نخواهد ود.2357340