حقوق دیپلماتیک

حقوق دیپلماتیک، یکی از شاخه های حقوق بین الملل است. حقوق دیپلماتیک به تنظیم روابط دیپلماتیک میان دولت ها و یا دولت ها با سازمان های بین الملل می پردازد و حقوق و تکالیف ماموران دیپلماتیک و کنسولی را بیان می کند. هر چند دیپلماسی تاریخ چندین هزار ساله دارد اما پیشینه استقرار نمایندگان دائمی کشورها تحت عنوان سفیر به اواسط قرن پانزدهم بر می گردد و می توان شهر میان را به عنوان آغازگر این رویه تلقی کرد که دولت های اروپایی به ایجاد نمایندگی های دائمی در این دولت_شهر مبادرت کرد. بعد از معاهده وستفالی به تدریج این رویه در اکثر کشورهای اروپایی رایج شد.

تعریف

حقوق دیپلماتیک رشته ای است که درباره اعمال و نظامات روابط خارجی دولت و نمایندگی او در خارج بحث می کند. در تعریف دیگری آمده است: حقوق دیپلماتیک مجموعه قواعدی است که نظام روابط سیاست خارجی دولت ها بر آن استوار است.

پیشینه

تا سال 1815 کلیه قواعد حقوق قابل اجرا در روابط دیپلماتیک، ریشه عرفی داشت. در این سال، پادشاهان اروپایی در کنگره وین تصمیم گرفتند تا حقوق مدون و نوشته ای جایگزین حقوق عرفی نمایند، اما آنان در 19 مارس آن سال تنها موفق شدند که سندی در مورد سلسله مراتب ماموران دیپلماتیک، معروف به مقررات وین تدوین کنند. مقررات وین با پروتکل اکس لاشاپل مورخ 21 نوامبر 1818 کامل شد. در 20 فوریه 1928 کشورهای امریکایی عضو اتحادیه پان امریکن، معاهده ای در مورد روابط دیپلماتیک در هاوانا تهیه و تصویب کردند هرچند دامنه اجرای آن محدود بود. پس از جنگ جهانی دوم، سازمان ملل متحد، کمیسیون حقوق بین الملل را مامور تهیه و تنظیم معاهده ای عام و جهانی در خصوص روابط دیپلماتیک نمود. این کمیسیون، کار نگارش قطعی را در سال 1958 تمام کرد و طرح آماده تصویب شد. در دسامبر 1959 مجمع عمومی طی قطعنامه ای از اعضا دعوت کرد تا در بهار سال 1961 در کنفرانسی که به همین منظور در وین تشکیل می گردد، گرد هم آیند. کنفرانس در موعد مقرر تشکیل شد و به اتفاق آرا، طرح پیشنهادی کمیسیون حقوق بین الملل را تصویب نمود و از 18 آوریل 1961 عهدنامه برای امضای کشورهای شرکت کننده آماده شد. عهدنامه جدید وین در واقع نظام عرفی موجود را به کلی در هم ریخت و شکل تازه ای به روابط دیپلماتیک بخشید. عهدنامه مشتمل بر یک مقدمه و 53 ماده و دو پروتکل ضمیمه است. یکی پروتکل اختیاری مربوط به حل اجبار اختلافات ناشی از عهدنامه که از 24 آوریل 1964 به مرحله اجرا در آمد و دیگری، پروتکل اختیاری مربوط به تحصیل تابعیت (منع اعطای تابعیت کشور پذیرنده به ماموران دیپلماتیک).

منابع حقوق دیپلماتیک

حقوق دیپلماتیک یکی از شاخه های حقوق بین الملل عمومی است بنابراین منابع و مستندان این رشته نیز همان منابع حقوق بین الملل است به این معنا که زمانی که اختلافی در خصوص تفسیر یا اجرای تعهدات موضوع حقوق دیپلماتیک میان دولت فرستنده و پذیرنده یا چند دولت پیش آید مهمترین مرجع بین المللی حل و فصل اختلافات، دیوان یاد شده خواهد بود، موازینی که به شرح زیر از آن نام برده است. در راس منابع بین المللی معاهدات دو جانبه و چند جانبه قرار دارند. ماده 38 دیوان بین المللی دادگستری که ماموریت دارد اختلافاتی را که به آن رجوع می شود بر طبق حقوق بین المللی حل و فصل کند و موازین زیر را اجرا خواهد کرد.

الف:عهدنامه های بین المللی را اعم از عمومی و خصوصی که به موجب آن قواعد معین شده است که طرفین اختلاف، آن قواعد را به رسمیت شناخته اند.

ب:عرف بین المللی به عنوان رویه کلی که به صورت قانون پذیرفته شده است.

ج:اصول عمومی حقوقی که مقبول ملل متمدن است.

د:با رعایت حکم ماده 59 تصمیمات قضایی و عقاید برجسته ترین مبلغین ملل مختلف، به منزله وسایل فرعی برای تعیین قواعد حقوقی.

اسناد بین المللی

برخی از اسناد بین المللی در حوزه حقوق دیپلماتیک عبارتند از:

• کنفرانس وین