حدود اختیارات ولی امر در عفو مجرمین

عنوان	حدود اختیارات ولی امر در عفو مجرمین
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	عباسعلی صادقی گلوردی
استاد راهنما	احمد اسدیان1
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه عدالت

حدود اختیارات ولی امر در عفو مجرمین عنوان رساله ای است که توسط عباسعلی صادقی گلوردی، با راهنمایی احمد اسدیان 1 در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه عدالت دفاع گردید.

چکیده

عفو یکی ار موضوعات مهم نظام حقوقی اسلام و ایران است و در آیات الهی و روایات وارده از معصومین (ع) مورد تصریح و تاکید قرار گرفته است. نظام حقوقی اسلام علیرغم اهتمام به اجرای مجازات نسبت به مجرمین، در راستای تعالیم و مقررات حیات بخش خود و با لحاظ نمودن کرامت عالیه انسانی، عفو مجرمین را نیز در دستور کار خود قرار داده است. در حقوق جزای اسلام، عفو یکی از مصادیق اصلی و مهم سقوط دعوی کیفری و سقوط مجازات به شمار می آید. مطابق سیره نبی مکرم اسلام(ص) و امیرالمومنین علی(ع)، امام مسلمین می تواند در صورت اصلاح یا توبه مجرم، ایشان را مشمول عفو قرار دهد. البته اعطاء عفو از شیون و اختیارات امام معصوم(ع) می باشد لیکن در زمان غیبت امام معصوم(ع)، توسط جانشین ایشان یعنی ولی امر مسلمین(ولی فقیه)، اعمال می گردد. در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران که منبعث از نظام حقوقی اسلام است نیز موضوع عفو مورد توجه ویژه قرار گرفته و در قوانین قبل و بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران مورد پیش بینی قرار گرفته و بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، عفو و تخفیف مجازات محکومین را از اختیارات رهبری معظم نظام برشمرده و بر همین اساس ایشان نیز در مناسبتهای مختلف اسلامی و ملی به اعمال این اختیار پرداخته و تعدادی از مجرمین و محکومین واجد شرایط را مشمول عفو قرار می دهند. مطابق موازین شرعی و قوانین موضوعه، ولی امر مسلمین، از باب ولایت مطلقه، اختیار عفو تمامی مجازاتها غیر از مواردی که واجد جنبه حق الناسی می باشند را خواهند داشت. اختیار ولی امر در عفو مجرمین، منحصر به محکومین نبوده، بلکه ایشان در راستای اعمال ولایت مطلقه، واجد اختیار عفو تمامی مجرمین اعم از متهمین و محکومین خواهند بود. عفو دارای آثار مثبت بسیاری است و در اعطاء آن مصالح فردی و اجتماعی ملحوظ نظر قرار می گیرد. اگرچه ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، اعطاء عفو عمومی را از اختیارات قانونگذار دانسته است اما ایجاد این اختیار برای مقنن، سالب اختیار ولی امر در اعطاء عفو عمومی نبوده و رهبری نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به عنوان ولی امر و از باب ولایت مطلقه، علاوه بر عفو خصوصی، در صورت اقتضاء، به اعطاء عفو عمومی نیز اقدام خواهند نمود، کما اینکه نمونه هایی از آن در دوره های رهبری حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای وجود دارد.

ساختار فهرست رساله

عنوان صفحه مقدمه

بیان مسیله

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

پیشینه تحقیق

جنبه جدید بودن و نوآوری

اهداف مشخص تحقیق

سیوالات تحقیق

فرضیات تحقیق

تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی

روش شناسی تحقیق

متغیرهای مورد بررسی

بخش اول: کلیات(تعاریف، مفاهیم، مبانی)

فصل اول: ماهیت عفو

مبحث اول: عفو در لغت

مبحث دوم: عفو در اصطلاح

مبحث سوم:ارکان عفو

گفتار اول: صیغه عفو

گفتار دوم: عفو کننده(عافی)

گفتار سوم: عفو شونده (معفو عنه)

گفتار چهارم: موضوع عفو

مبحث چهارم: عفو در منابع دینی

گفتار اول: عفو در قرآن کریم

الف–عفو یکی از اوصاف مومنین

ب–عفو زمینه ساز جلب رضایت و مغفرت الهی

پ–عفو موجب پاداش الهی

ت–عفو زمینه ساز محبوب خدا شدن

ث– عفو موجب اقتدار و نصرت الهی

ج–عفو موجب اصلاح مجرم

چ–عفو عامل جذب افراد به دین اسلام

ح–عفو وسیله دستیابی به تقوی

خ–عفو کفاره گناهان

د–عفو مایه آرامش

ذ–عفو رحمت و تخفیف الهی

گفتار دوم: عفو در سخنان معصومین(ع)

فصل دوم: انواع عفو

مبحث اول: تقسیم بندی عفو به اعتبار مرجع اعطاء

گفتار اول: عفو عمومی

الف–تعریف عفو عمومی

ب– انواع عفو عمومی

۱–عفو عمومی مطلق

۲–عفو عمومی مقید

۳–عفو عمومی واقعی

۴–عفو عمومی شخصی

۵–عفو عمومی خاص

۶–عفو عمومی قضایی

۷–عفو عمومی عینی

پ–مبنای عفو عمومی

ت–ماهیت عفو عمومی

ث– شرایط عفو عمومی

۱–پیش بینی توسط قانون

۲–تقدم زمان وقوع جرم بر زمان تصویب قانون

ج–آثار عفو عمومی

۱–سقوط دعوی عمومی

۲–سقوط مجازات

۳–محو آثار کیفری

چ–قلمرو عفو عمومی

ح–ویژگیهای عفو عمومی

۱–نوعی بودن عفو عمومی

۲–آمره بودن عفو عمومی

۳–اعمال عفو عمومی نسبت به مرتکبین جرایم سیاسی در اغلب موارد

خ–نظریه مخالفین عفو عمومی و پاسخ به آن

د–عفو عمومی در قوانین ایران

۱– عفو عمومی در قوانین قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

۲– عفو عمومی در قوانین پس از پیروزی انقلاب اسلامی

ذ–مصادیق عفو عمومی

۱–مصادیق عفو عمومی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

۱–۱–عفو عمومی

شعبان سال ۱۳۲۷ هجری قمری

۲–۱–قانون راجع به عفو و بخشودگی و تخفیف پاره ای از محکومیتهای سیاسی و عادی مصوب ۲۴/۷/۱۳۲۰

۳–۱–قانون عفو عمومی مجرمان غایله آذربایجان و زنجان مصوب مرداد ماه ۱۳۲۷

۴–۱–قانون عفو مربوط به عفو و آزادی خلیل طهماسبی

۵–۱–قانون معافیت از تعقیب کیفری تحویل دهندگان اسلحه قاچاق مصوب ۲۵/۵/۱۳۴۶

۶–۱–قانون عفو وبخشودگی قسمتی از مجازات محکومان مصوب ۲۱/۷/۱۳۵۰

۷–۱–طرح قانونی عفو و بخشودگی زندانیان مصوب ۲۳/۱۲/۱۳۵۴

۸–۱–قانون عفو محکومین مصوب ۷/۱۲/۱۳۵۶

۲–مصادیق عفو عمومی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

۱–۲–لایحه قانونی رفع آثار محکومیتهای سیاسی مصوب ۷/۱/۱۳۵۸

۲–۲– لایحه قانونی عفو عمومی متهمان و محکومان جزایی مصوب ۱۳/۶/۱۳۵۸ ۵۰ ۳–۲–قانون عفو و منع تعقیب دارندگان اسلحه غیر مجاز ۵۰ ۴–۲–فرمان عفو مورخ ۱۸/۴/۱۳۵۸ حضرت امام خمینی (ره) ۵۰ ۵–۲– فرمان عفو مورخ ۳۱/۵/۱۳۵۸ حضرت امام خمینی (ره)

۶–۲– فرمان عفو مورخ ۲۸/۱۲/۱۳۵۸ حضرت امام خمینی (ره)

۷–۲– فرمان عفو زندانیان گروهکی مورخ ۱۹/۱۱/۱۳۶۷

۸–۲– فرمان عفو روحانی نمایان تایب مورخ ۲۹/۱۱/۱۳۶۷

۹–۲–فرامین عفو عمومی مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای

گفتار دوم: عفو خصوصی

الف–تعریف عفو خصوصی

ب– مبنای عفو خصوصی

پ–شرایط عفو خصوصی

۱–وجود حکم قطعی

۲–رعایت تشریفات اعطای عفو

ت–ویژگیهای عفو خصوصی

ث–قلمرو عفو خصوصی

ج–مقام اعطاکننده عفو خصوصی

چ–آمرانه بودن عفو خصوصی

ح–آثار عفو خصوصی

خ–انواع عفو خصوصی

۱–عفو خصوصی مطلق

۲–عفو خصوصی مقید و مشروط

۳–عفو خصوصی به صورت تخفیف یا تبدیل مجازات

د–نظریات مخالفین عفو خصوصی و پاسخ آنان

۱–مغایرت عفو خصوصی با اصل تفکیک قوا

۲–مغایرت عفو خصوصی با حتمیت کیفر

۳–عدم نیاز به عفو خصوصی با وجود قواعد مشابه حقوقی

ذ–مقایسه عفو عمومی با عفو خصوصی

ر–عفو خصوصی در قوانین ایران

۱–عفو خصوصی در قوانین قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و کیفیت اعمال آن

۲– عفو خصوصی در قوانین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و کیفیت اعمال آن

گفتار سوم: عفو مختلط

مبحث دوم: تقسیم بندی عفو به اعتبار چگونگی نحوه اعطای آن

گفتار اول: عفو قانونی

گفتار دوم: عفو قضایی

بخش دوم: حدود اختیارات ولی امر در عفو مجرمین

فصل اول: کلیات و مفاهیم

مبحث اول: مفهوم ولی امر

مبحث دوم: منشا حکومت ولی امر

فصل دوم: ادله فقهی جواز عفو مجرمین

مبحث اول: آیات

مبحث دوم: روایات

مبحث سوم: اجماع

مبحث چهارم: عقل

فصل سوم: قلمرو اختیارات ولی امر

مبحث اول: حدود

گفتار اول: مفهوم حدود

گفتار دوم: اقسام حدود

الف– تقسیم حدود به اعتبار طرق اثبات

ب–تقسیم حدود به اعتبار صاحبان حق

گفتار سوم: اختیارات ولی امر در عفو حدود

الف–حدود از نوع حقوق الناس

ب–حدود از نوع حقوق الله

۱–حد زنا و ملحقات آن

۱–۱–نظریه جواز عفو در صورت اثبات جرم با اقرار همراه با توبه

۲–۱– نظریه جواز عفو در صورت اثبات جرم با اقرار صرفنظر از توبه

۳–۱– نظریه جواز عفو در صورت اثبات جرم با بینه همراه با توبه

۴–۱–نظریه انحصار عفو به حد موجب سلب حیات

۲–حد مسکر

۳–حد محاربه

پ–حدود مشترک بین حقوق الله و حقوق الناس

ت–توبه و رابطه آن با عفو حدود

ث–عفو حدود در صورت اثبات جرم با علم حاکم

ج–تخفیف یا تبدیل حدود

چ–اختیارات ولی امر در عدم اجرای حدود

ح–مقصود از حاکم

خ–عفو حدود در قوانین موضوعه جهموری اسلامی ایران

مبحث دوم: قصاص

گفتار اول: مفهوم قصاص

گفتار دوم: اختیارت ولی امر در عفو قصاص

مبحث سوم: دیات

گفتار اول: مفهوم دیه

گفتار دوم: اختیارات ولی امر در عفو دیات

مبحث چهارم: تعزیرات

گفتار اول:مفهوم تعزیر

گفتار دوم: اختیارات ولی امر در عفو تعزیرات

مبحث پنجم: مجازات تکمیلی(تتمیمی)

گفتار اول: مفهوم مجازات تکمیلی

گفتار دوم: اختیارات ولی امر در عفو مجازاتهای تکمیلی (تتمیمی)

مبحث ششم: مجازات تبعی

گفتار اول: مفهوم مجازات تبعی

گفتار دوم: اختیارات ولی امر در مجازات تبعی

مبحث هفتم: اقدامات تامینی و تربیتی

گفتار اول: مفهوم اقدامات تامینی و تربیتی

گفتار دوم: اقسام اقدامات تامینی و تربیتی

گفتار سوم: اختیارات ولی امر در عفو اقدامات تامینی و تربیتی

فصل چهارم: فرآیند اجرایی عفو ولی امر

مبحث اول: انواع عفو براساس رویه جاری

گفتار اول: عفو موردی

گفتار دوم: عفو معیاری

گفتار سوم: عفوهای خاص

الف– عفو موضوع ماده۱۱۴ قانون مجازات اسلامی

ب– عفو موضوع ماده

آیین نامه کمیسیون عفو وتخفیف مجازات محکومین

پ– عفو ضبط وثیقه

ت– عفو محکومین دادگاه ویژه روحانیت

ث–عفو پیشنهادی سازمان نظام وظیفه عمومی

مبحث دوم:درخواست یا پیشنهاد عفو

مبحث سوم: تکمیل فرم پیشنهاد عفو توسط قاضی اجرای احکام

مبحث چهارم:فرآیند رسیدگی به درخواستها و پیشنهادات در کمیسیون عفو

گفتار اول: تشکیلات

الف– کمیسیون عفو

۱–کمیسیون مرکزی

۲–کمیسیون استانی

۳–کمیسیون سازمان قضایی نیروهای مسلح

۴–کمیسیون سازمان تعزیرات حکومتی

ب–دبیرخانه کمیسیون عفو

گفتار دوم: روش کار

مبحث پنجم: مناسبتهای عفو

مبحث ششم: سیاستها و شرایط عفو

گفتار اول:سیاستهای عفو

گفتار دوم: شرایط عفو

مبحث هفتم: مستثنیات عفو

مبحث هشتم: طرح مجدد درخواست عفو

مبحث نهم: تبدیل مجازات

مبحث دهم: لزوم پاسخگویی به استعلامات کمیسیون عفو

مبحث یازدهم:تاثیر درخواست عفو بر توقف اجرای حکم

مبحث دوازدهم: انتفاء عفو در صورت اجرای حکم

مبحث سیزدهم: اصلاح مفاد عفو اعطایی

مبحث چهاردهم: استنکاف از پذیرش عفو

نتیجه گیری

پیشنهادات

پیوستها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• عفو مجرمین
• عفو عمومی
• عفو خصوصی
• حدود اختیارات ولی امر
• آثار عفو