قواعد جنگ های هوایی در حقوق بین الملل
 | |
| عنوان | قواعد جنگ های هوایی در حقوق بین الملل |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل عمومی |
| دانشجو | نبی اله مجد |
| استاد راهنما | حسن سواری |
| استاد مشاور | نریمان فاخری |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۸ |
| دانشگاه | مرکز تحصیلات تکمیلی |
قواعد جنگ های هوایی در حقوق بین الملل عنوان رساله ای است که توسط نبی اله مجد، با راهنمایی حسن سواری و با مشاوره نریمان فاخری در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دفاع گردید.
چکیده
جنگ های هوایی با توجه به ابزارهای مورد استفاده و ویژگی خاص خود که بر فراز کشورها به وقوع می پیوندند در بردارنده خشونت و قربانیان بسیار هستند اما در این میان قوانین مرسوم بین المللی و قوانین بین المللی بشر دوستانه هستند که از قربانی شدن غیر نظامیان و اجرای حملات علیه آنها جلوگیری می کنند آنگونه که بررسی شد یک مجموعه قوانین جامع، شامل و مانع و عام الشمول در خصوص جنگ های هوایی و استفاده از ابزارهای هوایی در جنگ وجود ندارد و برای تعیین اصول حاکم بر نبردهای هوایی باید به قوانین موسوم بین المللی توجه خاصی نمود. ابتدا با استفاده از حقوق بین الملل هوایی مخصوصا استناد به کنوانسیون شیکاگو، حقوق بین الملل بشردوستانه و اصول بسیار مهم آن همچون اصل منع رنج بیهوده و تناسب، و رژیم های چندجانبه کنترل صادرات شامل ترتیبات و اسناد و رژیم کنترل فناوری موشکی، محدودیت های حاکم بر پهپاد در زمینه های به کارگیری، و تولید و صادرات بیان گردید تا بتوان به درک بهتری از موقعیت کنونی پهپاد در میان حقوق بین الملل رسید. قواعد حقوقی ناظر بر کاربرد ابزارهای جنگی هوایی در میدان عمل مواجه با ابهام ها و کاستی هایی می باشد. مهمات هوابرد جدیدی ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند که کارکردشان آسیب های انسانی جدید در بردارد. علی رغم افزایش عملیات نظامی هوایی در مخاصمات مسلحانه ی اخیر، حقوق قراردادی مربوط به جنگ هوایی هنوز به طور کامل تدوین نیافته است و قواعد پیش نویس شده سال ۱۹۲۳ در لاهه به وسیله ی کمیسیون کارشناسان در کنفرانس واشنگتن که در رابطه با تحدید تسلیحات بود نیز هرگز قالب یک معاهده را به خود نگرفته است، لذا فاقد هرگونه قدرت الزام آوری است. بنابراین علی رغم قواعد عرفی موجود، در رابطه با جنگ های هوایی با فقر قواعد قراردادی لازم الاجرا مواجه هستیم که همین امر اجرای قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه در جنگ های هوایی را مشکل ساخته است. قواعد حقوقی ناظر بر کاربرد ابزارهای جنگی هوایی در میدان عمل مواجه با ابهام ها و کاستی هایی می باشد. صرف نظر از ملاحظات حقوق داخلی و دغدغه های مختلف امنیت ملی، موضوع هواپیماهای بدون سرنشین به لحاظ بین المللی مسایل حقوقی مختلفی را مطرح می کند و تابع شاخه های مختلف حقوق داخلی و موضوعاتی که تحت حاکمیت دولت ها است و همچنین تابع حقوق بین الملل از جمله حقوق بین الملل هوایی، حقوق بشر بین الملل و حقوق بین الملل بشردوستانه است که مطابق هر کدام از این شاخه های حقوق بین الملل، مقررات استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین تبیین شده اند. مهمات هوابرد جدیدی ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند که کارکردشان آسیب های انسانی جدید در بردارد در روند ساخت و کاربرد این سلاح چندان به مطابقت عملکرد آنها با قواعد عمومی بشر دوستانه توجه نشده است. در حالی که به طور کلی قطب نمای داوری در خصوص کاربرد هر دسته از تسلیحات و از جمله تسلیحات هوایی باید همین قواعد عمومی و حقوق بشر باشد. با توجه به ماهیت آمره و الزام آور برخی قواعد بشردوستانه باید گفت چه در مخاصمات مسلحانه و چه غیر از آن، کاربرد تسلیحات هوابرد که نیرومندترین تسلیحات متعارف از نظر شدت تخریب و میزان مرگباری هستند، باید پایبندی و الزام به رعایت قواعد عمومی بشردوستانه برقرار و حاکم باشد. در کل در زمینه حقوق بین المللی هوایی می توان بیان کرد که بن بست حاکمیت و نگاه سنتی دولتها در اعمال اقتدار فایقه و مقاومت برای تدوین مقررات لازم الاجرا جهت ایجاد چارچوبی حقوقی در موضوع حقوق جنگ های هوایی و همچنین نیاز مبرم به وجود مقررات خاص در حوزه حقوق جنگ های هوایی با توجه به روش های نوین و ابزارهای نوین باید با چشم انداز انعقاد یک سند حقوقی جامع و کامل با همکاری تمامی دولتها اقدام کرد.
ساختار فهرست رساله
عنوان صفحه چکیده
مقدمه
بیان مسیله
اهمیت و ضرورت پژوهش
پیشینه پژوهش
اهداف پژوهش
هدف اصلی
اهداف فرعی
سوالات پژوهش
سوال اصلی
سوالات فرعی
فرضیات پژوهش
فرضیه اصلی
فرضیات فرعی
روش گردآوری اطلاعات
چارچوب پژوهش
ساختار شکلی پژوهش
ساختار ماهوی پژوهش
فصل اول: کلیات
مقدمه
بخش اول: مخاصمات و جنگ
مبحث اول: جنگ و حقوق حاکم بر آن
گفتار اول: مفهوم حقوقی جنگ
بند اول: تعریف جنگ
الف) عنصر تشکیلاتی و سازمان (ارگانیک)
ب) عنصر مادی (اعمال قدرت مسلحانه(
ج) عنصر معنوی یا روانشناسی (قصد و نیت جنگ(
د) هدفدار بودن جنگ (منافع و مصالح ملی)
بند دوم: بررسی انواع جنگ با توجه به عرصه جنگ
الف) جنگ های زمینی
ب) جنگ دریایی
ج) جنگ هوایی
گفتار دوم: حقوق جنگ
بند اول: تعریف حقوق جنگ
بند دوم: منابع حقوق جنگ
الف) عرف
ب) اصول کلی حقوقی
ج) قراردادهای بین المللی
مبحث دوم: مخاصمات
گفتار اول: مفهوم مخاصمات
گفتار دوم: انواع مخاصمات
بند اول: مخاصمات مسلحانه بین المللی
بند دوم: مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی
بند سوم: تفاوت مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی و جنگهای داخلی
گفتار سوم: تحولات تاریخی مخاصمه
بند اول: تاریخچه مخاصمه و مخاصمات مسلحانه
بند دوم: تحولات مخاصمات مسلحانه با تاکید بر امنیت هوایی
الف) تاریخچه هواپیما در مخاصمات مسلحانه
ب) ماهیت حقوق هوایی در مخاصمات مسلحانه
بند سوم: تحولات حقوق مخاصمات مسلحانه بین المللی در حقوق بین الملل هوایی
الف) منابع حقوق بین الملل مخاصمات
ب) تحولات جنگ هوایی در قالب مخاصمه مسلحانه
بند چهارم: تحولات اخیر در اصل تفکیک بین رزمندگان و غیررزمندگان در حقوق مخاصمات مسلحانه
گفتار چهارم: مبانی انسانی شدن جنگ و ریسک جنگ هوایی
بند اول: حقوق بشر دوستانه و حقوق افراد در جنگ
بند دوم: خاستگاه حقوق انسان دوستانه
بند سوم: منابع حقوقی حفظ رفتارهای انسانی
بند چهارم: کرامت انسانی
بند پنجم: مبانی اساسی انسانی شدن جنگ (حقوق بشر دوستانه)
الف) اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض
ب) اصل محدودیت
ج) اصل ضرورت نظامی
د) اصل تفکیک
و) اصل تناسب
ی) اصل حسن نیت
بند ششم: مکتبهای حقوق طبیعی و فطری
بند هفتم: حمایت از افراد غیر نظامی
بند هشتم: حمایت و رفتار انسانی با مردم منطقه اشغالی
فصل دوم: اصول و منابع حقوق مخاصمات مسلحانه در جنگ هوایی
مقدمه
بخش اول: نبرد هوایی
مبحث اول: کلیات نبرد هوایی
گفتار اول: مفهوم شناسی نبردهای هوایی
بند اول: تعریف نبردهای هوایی
بند دوم: تاریخچه نبردهای هوایی
گفتار دوم: عرصه نبردهای هوایی
بند اول: منقطه جنگ و جبهه جنگ در جنگ های هوایی
الف) منطقه جنگی
ب) جبهه جنگ
بند دوم: مناطق داخل و خارج از جبهه جنگ در جنگ های هوایی
الف) مناطق داخل در جبهه جنگ
ب) مناطق خارج از جبهه جنگ در جنگ های هوایی
مبحث دوم: منابع حقوقی در نبردهای هوایی
گفتار اول: نگاهی تاریخی به تکوین رژیم حقوق هوایی
بند اول: نخستین کنفرانس حقوق هوایی
بند دوم: نقش انستیتوی حقوق بین الملل
بند سوم: نشست ۱۹۰۲ بروکسل و ۱۹۱۱ مادرید
گفتار دوم: آزادی پرواز از منظر دکترین
بند اول: کنفرانس ۱۹۱۰ پاریس
بند دوم: دکترین حاکمیت بر هوا
بند سوم: کنفرانس ۱۹۱۹ پاریس
بند چهارم: حقوق مخاصمات مسلحانه و جنگ هوایی
الف) اعلامیه ۱۸۷۰ پروس
ب) کنفرانس اول و دوم هاخ هلند (۱۸۹۹ و ۱۹۰۷)
ج) کنفرانس ۱۹۲۲ واشینگتن
د)کنفرانس ۱۹۲۳ هاخ
ه) پروتوکول عمومی ۱۹۲۵
ت) پروتوکول عمومی ۱۹۲۵
گفتار سوم: منابع معاهداتی از حقوق لاهه تا حقوق نیویورک
بند اول: کنوانسیونهای ژنو و الحاقات جدید
الف) کنوانسیونهای ۱۹۴۹ ژنو
۱) فصل اول کنوانسیون: آشنایی با کنوانسیون
۲) فصل دوم کنوانسیون: تعریف زخمداران و غریقان و وضعیت حقوقی آنها در کنوانسیون
۳) فصل سوم کنوانسیون: مقررات عمومی کنوانسیون
۴) فصل چهارم کنوانسیون: حمایت از ناوهای بیمار بر
۵) فصل پنجم کنوانسیون: وضعیت حقوقی کارکنان بیمار بر
۶) فصل ششم کنوانسیون: وضعیت ظاهری ناوهای بیمار بر و کارکنان آنها
۷) فصل هفتم کنوانسیون: تخلفات و جرایم جنگی
۸) فصل هشتم کنوانسیون: مقررات جانبی کنوانسیون
ب) پروتکل های الحاقی
بند دوم: اقدامات جدید مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت
الف) اقدامات شورای امنیت طبق منشور
۱) حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات (موضوع فصل ششم منشور)
۲) اقدام در موارد تهدید علیه صلح ، نقض صلح و عمل تجاوز (موضوع فصل هفتم منشور)
ب)عملکرد شورای امنیت در نظام بین المللی دو قطبی
۱) اقدام بر اساس فصل ششم و ماده
فصل هفتم
۲) ابتکار و نوآوری در جهت حفظ صلح و امنیت بین المللی
۳) صدور مجوز توسل به زور
۴) استفاده از مکانیسم نیروهای حافظ صلح و هییت های ناظر نظامی
۵) عملکرد شورای امنیت در نظم بین المللی بعد از جنگ سرد
گفتار چهارم: منابع عرفی
بند اول: انجمنهای بین المللی صلیب سرخ
بند دوم: صلیب سرخ و منابع عرفی
بند سوم: حقوق بین الملل عرفی
گفتار چهارم: منابع و اصول کلی حقوقی
بند اول: منابع و قراردادهای حقوق جنگ
بند دوم: اصولی کلی حقوقی
گفتار پنجم: اصل احتیاط و جایگاه آن در قواعد جنگهای هوایی
بند اول: اصل اقدامات احتیاطی
بند دوم: اقدامات احتیاطی در حمله
بند سوم: اصل اقدامات احتیاطی در برابر آثار حمله
بخش دوم: قواعد و اصول نبردهای هوایی
مبحث اول: قواعد حقوقی حاکم بر نبردهای هوایی
گفتار اول: قواعد قراردادی و قواعد عرفی در جنگ های هوایی
بند اول: قواعد عرفی
الف) اصل تفکیک
ب) منع حملات کورکورانه
پ) اصل تناسب
ج) اصل حمایت از اموال فرهنگی
ح) تاسیسات دارای انرژی خطرناک
خ) فریب
چ) تسلیحات
بند دوم: بررسی قواعد قرار دادی حاکم بر جنگ های هوایی
الف) قبل از جنگ جهانی اول
ب) پس از جنگ جهانی اول
پ) کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی
بند سوم: تجزیه و تحلیل قواعد اصولی لازم الرعایه در جنگ های هوایی
الف) حمایت از جمعیت هاواموال غیر نظامی
ب) ممنوعیت حملات کورکورانه
ج) بررسی قواعد حاکم مناطق پرواز ممنوع در جنگ های هوایی
مبحث دوم: اصول حاکم بر گستره وقوع نبردهای هوایی
گفتار اول: جنگ هوایی و قواعد عمومی حاکم بر مخاصمات مسلحانه
بند اول: اصل رفتار انسانی
بند دوم: اصل محدودیت
بند سوم: اصل ضرورت نظامی
بند چهارم: اصل تفکیک
بند پنجم: اصل تناسب
بند ششم: اصل حفاظت از محیط زیست
گفتار دوم: قواعد عملیات نظامی هوایی
بند اول: عملیات نظامی هوا به هوا
بند دوم: عملیات نظامی هوا به زمین
بند سوم: عملیات هوا به دریا
بند چهارم: عملیات ضدهوایی
گفتار سوم: سلاح های هوایی
گفتار چهارم: هواگردهای دارای حفاظت ویژه
گفتار پنجم: جنگ روانی، جاسوسی و فریب در جنگ هوایی
گفتار ششم: روش های تسلیم شدن در جنگ هوایی
بند اول: بیطرفی در جنگ هوایی
فصل سوم: اقتضایات خاص جنگ های هوایی و بازیگران آن
مقدمه
بخش اول: تهدیدات هوایی و تحولات آن
مبحث اول: تهدیدات هوایی
گفتار اول: تهدید هوایی
بند اول: مفهوم تهدید
بند دوم: انواع تهدید
گفتار دوم: تهدید هوایی در عملیات های هوایی
بند اول: تهدید هوایی توسط جاسوسی پهپاد نیروهای آمریکایی
بند دوم: بررسی جوانب تهدید در عملیات پهپادی
الف) بررسی جوانب اقدام به جاسوسی پهپاد
ب) بررسی جوانب اقدام به تهدید و توسل به زور علیه حاکمیت و تمامیت ارضی ایران
بند سوم: تحلیل جنبه تهدید بودن پهپاد
بخش دوم: موضوع ابزارها و روش های جنگی
مبحث اول: هواپیماها
گفتار اول: کلاسیک
بند اول: انواع هواپیماهای کلاسیک
الف) هواپیماهای دولتی
ب) هواپیماهای کشوری یا غیرنظامی
ج) هواپیماهای کمک
د) هواپیماهای نظامی
بند دوم: حقوق حاکم بر پرواز هواپیماهای کلاسیک
الف) حقوق حاکم بر هواپیماهای نظامی
ب) حقوق حاکم بر هواپیماهای عمومی و خصوصی
بند سوم: هواناوهای متخاصم و غیرمتخاصم
بند چهارم: مصادیق مسیولیت حمله به هواپیماهای مسافربری (انهدام هواپیمای مسافربری ایران توسط آمریکا)
الف) مواضع حقوقی و سیاسی ایالات متحده آمریکا درخصوص انهدام هواپیمای مسافربری
ب) مواضع حقوقی و اقدامات بین المللی ایران پس از وقوع حادثه :
۱) شکایت به سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (ایکایو)
۲) ارجاع قضیه از سوی ایران به دیوان بین المللی دادگستری
۳) مصالحه و توافق با دولت ایالات متحده آمریکا
ج) مبانی حقوقی مسیولیت بین المللی دولت ایالات متحده آمریکا
ج) نتیجه اقدام حمله به هواپیمای مسافربری
گفتار دوم: پهپادها
بند اول: کلیات پهپادها
الف) معرفی پهپادها
ب) تاریخچه پهپادها
بند دوم: پهپادها و قواعد محدود کننده بکارگیری آن
الف) پهپادها و قواعد الزام آور حقوقی
ب) قواعد محدود کننده بکارگیری پهپادها
بند سوم: حقوق بین الملل هوایی و جایگاه پهپاد در نظام حقوقی آن
الف) حاکمیت
ب) بررسی جایگاه پهپاد در معاهده شیکاگو
بند چهارم: قواعد حقوق بشردوستانه و پهپادها
الف) تعارض پهپادها با اصول حقوق بشردوستانه
ب) تعارض اصل تفکیک (تمایز) با پهپادها
ج) تعارض اصل منع درد و رنج بیهوده با پهپادها
د) تعارض اصل تناسب با پهپادها
بند پنجم: پهپادها در جنگ هوایی
الف) رژیم های چند جانبه کنترل صادرات و پهپادها
ب) ترتیبات و اسنار
۱) ترتیبات واسنار و صادرات مهمات و کالاهای دو منظوره
۲) محدودیت های مندرج در رژیم ترتیبات واسنار
بند ششم: تحولات نوین در عرصه پهپادها
الف) اصل قانونی بودن هدف
ب) اصل تناسب
مبحث دوم: موشک
گفتار اول: کاربرد سلاح ها در نبردهای هوایی
بند اول: سلاحهای مجاز در جنگ هوایی
بند دوم: الزامات حقوق بشر دوستانه ساخت تسلیحات جدید و کاربرد آنها
بند سوم: رژیم کنترل فناوری موشکی
الف) محدودیتهای مندرج در راهنمای (دستورالعمل) رژیم کنترل فناوری موشکی
ب) محدودیتهای مندرج در ضمایم رژیم کنترل فناوری موشکی
گفتار دوم: متعارف
بند اول: انواع موشکهای متعارف
الف) سامانه موشکی اس ۳۰۰ ایرانی
ب) پدافند هوایی میانبرد مرصاد
ج) موشک های بالستیک
گفتار سوم: غیرمتعارف
بند اول: استفاده از سلاح های ممنوعه و روش های ممنوعه در جنگ
الف) سلاح های اتمی
ب) سلاح های شیمیایی و میکروبی
ج) موشک های دریایی Tomahawk
د) موشک های THAAD
مبحث سوم: ابزارها و روشهای نوین جنگهای هوایی
گفتار اول: مخاصمات مسلحانه غیربین المللی و نبرد هوایی
گفتار دوم: تحولات جدید مهمات هوا و ابهام در رعایت الزامات بشر دوستانه
بند اول: ماهیت بمب ها
بند دوم: لیزرهای هوابرد
بند سوم: مهمات پرتاب از راه دور (استند آف)
بند چهارم: بمب های الکترومغناطیس
گفتار سوم: مهمات هوا به هوا / زمین به هوای جدید و الزامات بشردوستانه
گفتار چهارم: کوشش های بین المللی برای مقابله با مهمات هوایی خطرناک
بند اول: بمب های خوشه ای
بند دوم: بمب های فسفری
بند سوم: مهمات ترموباریک
گفتار پنجم: بمب ها یا مهمات با قدرت تخریب گسترده
گفتار ششم: اورانیوم ضعیف شده
بخش سوم: مناطق جنگ و جبهه جنگ
مبحث اول: مناطق جنگ
گفتار اول: مفهوم مناطق جنگ
بند اول مقیاس و کاربرد جغرافیای نظامی
بند دوم: جغرافیای نظامی در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی
مبحث دوم: جبهه جنگ
گفتار اول: مفهوم جبهه جنگ
بخش چهارم: بازیگران عرصه نبردهای هوایی
مبحث اول: بازیگران عرصه جنگ هوایی
گفتار اول: رزمندگان
بند اول: وضعیت نیروهای نظامی
بند دوم: نیروی هوایی
الف) ماهیت نیروهای هوایی
ب) کاربرد نیروی هوایی علیه تروریسم
ج) اصول حقوقی حاکم بر رزمندگان و غیر رزمندگان در مخاصمات غیر بین المللی
بند سوم: مبارزان منظم یا نیروهای مسلح منظم
بند چهارم: کارکنان بهداری و مذهبی
بند پنجم: مشارکت زنان و کودکان به عنوان رزمنده
بند ششم: وضعیت ضابطان نیروهای مسلح قانونی یا شبه نظامیان به عنوان نیروهای مسلح
بند هفتم: مبارزان غیرمنظم
بند هشتم: وضعیت خاص مزدوران
بند نهم: وضعیت خاص قیام همگانی
بند دهم: نیروهای جاسوسی
گفتار دوم: غیر رزمندگان
بند اول: افراد همراه نیروهای مسلح
بند دوم: بیگانگان غیرنظامی
بند سوم: خبرنگاران
بند چهارم: زنان و کودکان
بند پنجم: پیرمردان و رهبانان (روحانیون)
مبحث دوم: اهداف جنگ های هوایی
گفتار اول: مشروع
گفتار دوم: غیر مشروع
گفتار سوم: جایگاه اصل احتیاط در نبردهای هوایی
گفتار چهارم: خسارتهای تبعی و راه های پرهیز از آن
بند اول: خسارت به شهرها در زمان جنگ هوایی
الف) مفهوم جنگ شهرها
ب) مبنای ایجاد خسارت به شهرها در جنگ هوایی
بند دوم: میراث تاریخی و فرهنگی در مخاصمات مسلحانه
گفتار پنجم: نبرد هوایی و پهپادها علیه تروریسم
بند اول: مفهوم تروریسم
بند دوم: مفهوم تروریست
بند سوم: انواع حملات پهپادی علیه تروریسم
نتیجه گیری و پیشنهادها
نتیجه گیری
پیشنهادات
منابع و ماخذ
الف) منابع فارسی
کتاب ها
مقاله ها
پایان نامه و رساله
ب) منابع انگیسی
کتابها
مقالات
اسناد بین المللی
چکیده انگلیسی
کلیدواژه ها
- جنگ هوایی
- حقوق بشردوستانه
- مخاصمات مسلحانه
- مهمات هوابرد نوین