مبانی قلمرو و سازوکارهای حقوقی مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده در جمهوری اسلامی ایران

عنوان	مبانی قلمرو و سازوکارهای حقوقی مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده در جمهوری اسلامی ایران
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	مریم مهاجری
استاد راهنما	محمدجواد جاوید
استاد مشاور	محمود حکمت نیا، سیدمحمدمهدی غمامی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه امام صادق علیه السلام

مبانی قلمرو و سازوکارهای حقوقی مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده در جمهوری اسلامی ایران عنوان رساله ای است که توسط مریم مهاجری، با راهنمایی محمدجواد جاوید و با مشاوره محمود حکمت نیا و سیدمحمدمهدی غمامی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه امام صادق علیه السلام دفاع گردید.

چکیده

درباره ی موضوع مداخله ی دولت در نهاد خانواده، رویکردهای متفاوتی مطرح شده است؛ رویکرد اول که قایل به انحصار نهاد خانواده در حوزه ی حقوق خصوصی است، اساسا دخالت دولت در نهاد خانواده را مجاز نمی داند. در مقابل، رویکرد دوم با توجه به آثار و کارکردهای دوگانه ی (خصوصی و عمومی) خانواده، مداخله ی دولت در این نهاد را مجاز می داند. جمهوری اسلامی ایران به علت ابتنا بر شریعت اسلام، نظامی خاص دارد که در آن مداخله ی دولت در نهاد خانواده از طریق سیاست گذاری و وضع قوانین و مقررات، باید مبتنی بر احکام اسلامی، ماهیت خانواده و قواعد فقهی حاکم بر آن باشد؛ حال آن که در نظریه های رایج مداخله ی دولت در جهان، مداخله ی دولت، صرفا متکی بر ایدیولوژی های انسانی با آزمون و خطاست. از این رو نگارنده، در پی پاسخ به این سوال اصلی است که مبانی، قلمرو وسازوکارهای حقوقی مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده در جمهوری اسلامی ایران چگونه ترسیم می شود؟ برای پاسخ به این پرسش، به منظور تحقق مداخله ی مطلوب دولت در نهاد خانواده در جمهوری اسلامی ایران؛ اولا شناخت مبانی فقهی و حقوقی مداخله ی دولت در نهاد خانواده لازم است تا مشروعیت مداخله دولت در نهاد خانواده ثابت شود. ثانیا با عنایت به خصوصی بودن ماهیت نهاد خانواده، میزان و محدوده مداخله دولت در نهاد خانواده، باید حداقلی و ضروری باشد. در عین حال بنابه ضرورت قانونی طبق اصل دهم قانون اساسی، لازم است دولت در راستای تشکیل، تحکیم و بقای خانواده، حفاظت حداکثری از این نهاد داشته باشد. ثالثا، سازوکارهای حقوقی مداخله دولت در نهاد خانواده همچون سازوکارهای حقوق خصوصی، اداری، مالی، کیفری باید با رعایت شاخص هایی اتخاذ گردد. زیرا خانواده، نهادی خصوصی است که دخالت در این حریم باید با لحاظ اصل ضرورت، حداقلی بودن دخالت و تناسب دخالت با اوصاف حریم خصوصی نهاد خانواده همراه باشد. این رساله با روش توصیفی_تحلیلی انجام شده است و ازجمله نتایج حاصل از پژوهش، آن است که مطالعه ی مبانی، قلمرو و سازوکارهای حقوقی مداخله ی دولت در نهاد خانواده با بهره گیری از نظام حقوقی اسلام، نگارنده را به نظریه ی بینابینی از میان نظرات رایج مداخله دولت ها در نهاد خانواده تحت عنوان مداخله حداقلی و حفاظت حداکثری از نهاد خانواده رهنمون می کند.

ساختار فهرست رساله

مقدمه

الف. بیان مسیله

ب. پیشینه و ادبیات موجود پژوهش

ج. سوالات پژوهش

د. فرضیه های پژوهش

ه. ضرورت و اهداف پژوهش

و. نوآوری پژوهش

ز. محدودیت ها و موانع پیش رو

ح. روش پژوهش

ط. سازمان مطالب

بخش۱ مفاهیم، مبانی و قلمرو مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده فصل ۱– مفاهیم، پیشینه و نظرات رایج مداخله دولت در نهاد خانواده

مبحث۱– مفهوم شناسی

گفتار۱– نهاد خانواده

گفتار۲– دولت

گفتار۳– مداخله دولت

گفتار۴– سازوکارهای حقوقی و انواع آن

مبحث ۲– پیشینه مداخله دولت در نهاد خانواده

مبحث ۳– نظرات رایج مداخله دولت در نهاد خانواده

گفتار ۱– نظریه مداخله حداکثری

گفتار۲– نظریه مداخله حداقلی

گفتار۳–نظریه مختار؛ نظریه مداخله حداقلی، حفاظت حداکثری

فصل ۲– مبانی و علل مداخله دولت در نهاد خانواده

مبحث۱–مبانی مداخله دولت در نهاد خانواده

گفتار۱–مبانی فقهی

گفتار۲– مبانی حقوقی

مبحث۲–علل ضرورت مداخله ی دولت در نهاد خانواده

گفتار۱– به لحاظ اهمیت نهاد خانواده و ویژگی های آن

گفتار۲– به لحاظ کارکردهای خانواده

گفتار۳– به لحاظ تامین مصالح معنوی خانواده

گفتار۴– به لحاظ حفظ کیان خانواده

گفتار۵– به لحاظ مسایل سیاسی و امنیتی کشور

فصل۳–قلمرو مداخله مطلوب دولت در نهاد خانواده

مبحث ۱–مداخله حداقلی

گفتار۱– در آیات

گفتار۲– در روایات

گفتار۳– از منظر فقیهان

مبحث۲– حفاظت حداکثری

گفتار۱– درحیطه ی سیاستگذاری

گفتار۲– درحیطه ی قانونگذاری

گفتار۳–درحیطه ی قضایی

جمع بندی بخش

بخش۲– حوزه های مداخله دولت در نهاد خانواده و شناسایی سازوکارهای حقوقی مطلوب فصل۱– مداخله دولت در حوزه ی ازدواج و تشکیل خانواده

مبحث ۱–آسیب شناسی مداخله دولت در حوزه ی ازدواج و تشکیل خانواده

گفتار۱– ضعف سیاست گذاری دولت در تنظیم نیازهای جنسی جوانان

گفتار۲–رفتار منفعلانه دولت درمواجهه با ازدواج و تشکیل خانواده

گفتار۳– نبودِ ارزیابی عملکرد دولت براساس رصد سالیانه وضعیت ازدواج

مبحث۲– شاخص های مداخله مطلوب دولت در حوزه ی ازدواج و تشکیل خانواده

گفتار۱– لزوم احیای ازدواج و تسهیل تشکیل خانواده

گفتار ۲– اصل خانواده محوری

گفتار ۳– اصل حمایت دولت از افراد برای تشکیل خانواده

گفتار ۴– بهره گیری از ظرفیت ازدواج موقت و اجرایی نمودن آن در حوزه ی عمومی

مبحث ۳– سازوکارهای حقوقی مداخله مطلوب دولت در ازدواج و تشکیل خانواده

گفتار ۱– سازوکارهای حقوق خصوصی

گفتار۲– سازوکارهای مالی و مالیاتی

گفتار۳– سازوکارهای اداری

گفتار۴– سازوکارهای کیفری

گفتار۵– فعال کردن نهادهای حقوقی ذی صلاح مرتبط

فصل۲–مداخله دولت در حوزه ی فرزندآوری

مبحث ۱– سیر تحول قوانین و مقررات مرتبط با امر فرزندآوری

مبحث ۲– آسیب شناسی مداخله دولت در حوزه ی فرزندآوری

گفتار ۱– سیاست های جمعیتی نامطلوب دولت و لزوم اصلاح آن

گفتار ۲– فقدان اثربخشی قوانین و مقررات مربوط به فرزندآوری

گفتار ۳– ضعف ضمانت اجرای قوانین و مقررات تشویقی مربوط به فرزندآوری

گفتار ۴– لحاظ نکردن آمایش سرزمینی در قوانین مربوط به فرزندآوری

گفتار۵– نبود قانونگذاری در حوزه ی سیاستهای غیرمستقیم فرزندآوری

گفتار ۶– فقدان بستر مناسب جهت فرزندآوری و مشکلات اقتصادی

گفتار ۷– نبود فرهنگ صحیح و آگاهسازی خانواده ها

گفتار ۸– غفلت از سایر علل و عوامل کاهش فرزندآوری

گفتار ۹– تعدد مراجع تقنینی و تشتت قوانین و مقررات

گفتار ۱۰– پایش نکردن مستمر تغییرات جمعیتی و فرزندآوری

مبحث ۳– شاخص های مداخله مطلوب دولت در حوزه ی فرزندآوری

گفتار ۱– مصالح عامه

گفتار ۲– منطقه گرایی جمعیتی

گفتار ۳– اصل تناسب

گفتار ۴– اثربخشی قوانین جمعیتی

مبحث ۴– سازوکارهای مداخله مطلوب دولت در حوزه ی فرزندآوری

گفتار ۱– سازوکارهای مالی و مالیاتی

گفتار۲– سازوکارهای اداری

گفتار۳– فعال نمودن نهادهای عالی سیاستگذار

فصل۳– مداخله دولت در حوزه ی رفع اختلافات خانوادگی و طلاق

مبحث۱– آسیب شناسی مداخله دولت در رفع اختلافات خانوادگی و طلاق

گفتار۱– ناکارآمدی محاکم خانواده در رسیدگی به دعاوی خانوادگی

گفتار۲–بهره گیری ناقص از ظرفیت مراکز مشاوره خانواده

گفتار۳– نبودِ مراجعه به مراکز مشاوره در تمامی طلاق ها

گفتار۴– ناکارآمدی داوری در طلاق

گفتار۵– تسهیل طلاق در قوانین و مقررات موجود

گفتار۶– بی ثباتی رویه قضایی حاکم بر محاکم خانواده

مبحث۲– شاخص های مداخله مطلوب دولت در رفع اختلافات خانوادگی و طلاق

گفتار۱–اتخاذ سیاست های افتراقی در دعاوی خانوادگی

گفتار۲– احیای نهاد حکمیت

گفتار۳– اصل پیشگیری حداکثری از انحلال خانواده

گفتار۴– اثربخشی ضمانت اجرا در نهاد خانواده

گفتار۵– ایجاد و توسعه رویه قضایی واحد

مبحث ۳–سازوکارهای مداخله مطلوب دولت در رفع اختلافات خانوادگی و طلاق

گفتار۱– سازوکارهای حقوق خصوصی

گفتار۲– سازوکارهای قضایی

گفتار۳– سازوکارهای کیفری

گفتار۴– سازوکارهای مالی

جمع بندی بخش

نتیجه گیری و ارایه ی پیشنهادها

پیوست ها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• دولت
• مداخله ی مطلوب
• نهاد خانواده
• ازدواج
• طلاق
• فرزندآوری