شیوه های جدید هنجارگذاری در حقوق بین الملل

عنوان	شیوه های جدید هنجارگذاری در حقوق بین الملل
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	اصلی عباسی
استاد راهنما	محسن عبدالهی
استاد مشاور	سیدمحمد قاری سیدفاطمی، محمدجعفر قنبری جهرمی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

شیوه های جدید هنجارگذاری در حقوق بین الملل عنوان رساله ای است که توسط اصلی عباسی، با راهنمایی محسن عبدالهی و با مشاوره سیدمحمد قاری سیدفاطمی و محمدجعفر قنبری جهرمی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

امروزه بیش از هر زمان دیگری، حقوق بین الملل توجه بیشتری به مسایل فرا–حقوقی معطوف داشته است. اکنون، این توصیف که حقوق بین الملل مجموعه ای از هنجارهای الزام آوری است که کشورهای مستقل با اراده آزاد خود به آن متعهد می شوند، دیگر نمی تواند توصیف گر وضعیت فعلی هنجارگذاری های نوین در عرصه بین المللی باشد. در حال حاضر، حقوق بین الملل در وضعیت گذار و تحولی قرار دارد که هم بر اجزای سازنده بنیان و محتوی آن یعنی دولت ها، به عنوان خالقان انحصاری هنجارهای بین المللی تاثیر دارد و هم بر ماهیت الزام آور هنجارها. در این وضعیت معما گونه، حقوق بین الملل، فرآیند تمرکززدایی در هنجارگذاری بین المللی را تجربه می کند که در آن، هنجارگذاری اقلیم انحصاری دولت ها نیست و بازیگرانی نوپدیدی؛ از جمله نهادهای بین المللی و جامعه مدنی بین المللی، به نقشآفرینی موثر در آن اقلیم اهتمام دارند. افزون بر این، گرایش نوپیدای جامعه بین المللی به سمت اسناد نرم، بیش از پیش، مشهود است و با فاصله گرفتن از شکل ایده آل و سنتی هنجارهای الزام آور و سخت، زمینه برای همکاری و هماهنگی بیشتر در عرصه بین الملل فراهم آمده است. بنابراین، شاهد ظهور روزافزون طیف وسیعی از اسناد آرمان گرا، هماهنگ کننده یا تسهیل کننده به موازات نظام هنجاری الزام آوری هستیم که ماحصل توسعه حقوق بین الملل سنتی بوده است. رساله پیش رو تلاش دارد با تکیه بر مطالعات تاریخی–جامعه شناختی بین المللی، عوامل موثر بر شکل گیری شیوه های جدید هنجارگذاری را تشریح نموده و تصویری روشن از شیوه های جدیدی هنجارسازی های جدید ارایه دهد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست اختصاری مقدمه........................................................................................................................................ی بخش نخست: تعریف هنجار و شناخت هنجار در سیستم حقوق بین الملل معاصر ......................................۱ فصل نخست: هنجارشناسی با توجه به روند شکل گیری هنجار حقوقی در سیاق سیستم بین المللی معاصر........۱ فصل دوم. چرا هنجار؟ نگاهی به ضرورت هنجار در جامعه بین المللی: از گذشته تا دوره معاصر..................۳۶ فصل سوم. استحکام تاریخی بنیان های تبعیت دولت ها از هنجارهای اثباتی حقوق بین الملل.........................۶۴ فصل چهارم. تبیین ماهیت هنجار در جامعه بین االمللی مدرن.................................................................۹۹ بخش دوم. شیوه های جدید هنجارگذاری در نظام حقوق بین الملل معاصر............................................۱۳۵ فصل نخست. پیدایش هنجارسازی غیررسمی و علل آن.....................................................................۱۳۵ فصل دوم. پیدایش شیوه های جدید هنجارگذاری در دو حوزه غیررسمی و نرم.....................................۱۷۹ نتیجه گیری............................................................................................................................۲۱۶ فهرست منابع........................................................................................................................۲۲۴ واژه نامه توصیفی.....................................................................................................................................۲۶۲ واژه نامه فارسی به انگلیسی.......................................................................................................................۲۶۸ واژه نامه انگلیسی به فارسی .........................................................................................................۲۷۱ چکیده انگلیسی .......................................................................................................................۲۷۴ فهرست تفصیلی فهرست کوته نوشت ها..........................................................................................................................الف چکیده فارسی.......................................................................................................................................ب مقدمه...................................................................................................................................................ی تبیین مساله...........................................................................................................................................ی پرسش های تحقیق.................................................................................................................................م پرسش اصلی.........................................................................................................................................م پرسش های فرعی...................................................................................................................................م فرضیه تحقیق.........................................................................................................................................م هدف تحقیق.........................................................................................................................................ن روش شناسی تحقیق.................................................................................................................................ن پیشینه تحقیق.........................................................................................................................................س ساختار شکلی رساله................................................................................................................................ف بخش نخست: تعریف هنجار و شناخت هنجار در سیستم حقوق بین الملل معاصر ...........................۱ فصل نخست: هنجارشناسی با توجه به روند شکل گیری هنجار حقوقی در سیاق سیستم بین المللی معاصر...............۱ مبحث نخست: تعریف هنجار: لغوی و حقوقی............................................................................................۱ گفتار نخست. تشریح روند شکل گیری هنجار از طریق روش های نوین هنجارگذاری .....................................۱۳ مبحث دوم. بررسی عوامل توسعه شیوه های نوین هنجارگذاری در فضای معاصر.............................................۱۷ بند نخست: تکثیر بازیگران صحنه بین المللی و ورود فعالانه و موثر سازمان ها ی بین المللی................................۲۰ بند دوم: تکثیر هنجارها و تنوع شیوه ها ی هنجارسازی............................................................................۲۱ بند سوم: شیوع گرایش به سمت عینیت گرایی بیشتر و مهار اراده گرایی مطلق............................................۲۳ مبحث سوم. نقش فزاینده سازمان های بین المللی در فرآیند هنجارگذاری بین المللی ....................................۲۴ گفتار نخست. نقش نهادهای قضایی بین المللی و رویه قضایی در هنجارگذاری بین المللی.............................۳۰ مبحث چهارم. تبیین شرایط ظهور حقوق نرم به عنوان شیوه ای نوین از هنجارگذاری بین المللی.......................۳۴ فصل دوم. چرا هنجار؟ نگاهی به ضرورت هنجار در جامعه بین المللی: از گذشته تا دوره معاصر.......۳۶ مبحث نخست. جامعه مدنی بین المللی و نقش آن در شکل گیری پیکره هنجاری حقوق بین الملل قرن بیست و یک ......................................................................................................................................................۴۳ مبحث دوم. هنجارهای سنتی و مدرن در زمینه های متنوع..........................................................................۴۹ بند نخست. هنجار به عنوان رویه...........................................................................................................۵۰ بند دوم. هنجار به عنوان خواسته............................................................................................................۵۳ گفتار نخست. چرایی تبعیت دولت ها از هنجار: کنکاشی در مبنای شکل گیری تعهد بین المللی.........................۵۵ بند نخست. تاثیر هابز بر روند گذار از طبیعت گرایی به اثبات گرایی.............................................................۵۷ بند دوم. بررسی مجمل تاثیر لاک بر زمینه سازی تکوین اثبات گرایی............................................................۶۰ فصل سوم. استحکام تاریخی بنیان های تبعیت دولت ها از هنجارهای اثباتی حقوق بین الملل.....۶۴ مبحث نخست. بررسی ماهیت رضایت دولت به تقید عملی به تعهدات برآمده از هنجارهای بین المللی.................۶۹ گفتار نخست. تبیین و نقد مفهوم رضایت مستنبط در روند تکوین یا بسط هنجار بین المللی................................۷۲ مبحث دوم. مبانی اعتبار هنجارهای حقوق بین الملل از منظر دستورگرایی و کثرت گرایی................................۸۰ گفتار نخست. رویکرد دستورگرایی به حقوق بین الملل: خاستگاه و پیامدها....................................................۸۱ گفتار دوم. بررسی امکان یا امتناع پیشبرد دستوری سازی در عرصه حقوق بین الملل.........................................۸۳ بند نخست. هنجارسازی دستوری: بنیان اصلی دستوری سازی در سیستم حقوقی بین المللی................................۹۱ بند دوم. رویکرد کثرت گرایی به حقوق بین الملل: منشاء و مسیر فعلی و آتی.................................................۹۴ فصل چهارم. تبیین ماهیت هنجار در جامعه بین االمللی مدرن.....................................................۹۹ مبحث نخست. هنجاریت و هنجار حقوقی از نگاه کلسن...........................................................................۱۰۱ گفتار نخست. بررسی ارتباط میان حاکمیت سنتی با هنجارگذاری های نوین.................................................۱۰۶ گفتار دوم. پیامد هنجاری گذر از مفهوم سنتی حاکمیت به برداشتی نوین از حاکمیت...................................۱۱۰ مبحث دوم. انواع هنجار در سیاق هنجاری حقوق بین الملل مدرن...............................................................۱۱۴ گفتار نخست. هنجار قوام یافته (هنجار رسمی) از مجرای منابع هنجارگذاری سخت.......................................۱۱۵ بند نخست. معاهده............................................................................................................................۱۱۶ بند دوم. عرف به عنوان منبعی هنجارساز...............................................................................................۱۱۹ گفتار دوم. هنجار قوام نایافته از طریق فرآیند هنجارسازی های نوین............................................................۱۲۱ بند نخست. هنجار غیررسمی از طریق فرآیند هنجارسازی غیررسمی توسط هنجارسازان غیررسمی.................۱۲۴ بند دوم. هنجارسازی غیررضایی: پارادوکسی در برابر اصل سنتی رضایت..................................................۱۲۴ بند سوم. هنجارسازی غیررضایی از طریق سازمان های بین المللی...............................................................۱۲۹ بند چهارم. هنجارسازی غیررضایی از طریق گروهی از دولت ها...............................................................۱۳۱ بند پنجم. هنجارسازی غیررضایی در قالب اجتماع بین المللی...................................................................۱۳۲ بخش دوم. شیوه های جدید هنجارگذاری در نظام حقوق بین الملل معاصر...........................۱۳۵ فصل نخست. پیدایش هنجارسازی غیررسمی و علل آن..........................................................۱۳۵ مبحث نخست. مفهوم یابی هنجارگذاری غیررسمی در چارچوبی نظری...................................................۱۴۰ گفتار نخست. تبیین مولفه های هنجارگذاری غیررسمی.........................................................................۱۴۱ بند نخست. غیررسمی بودن برون داد هنجارسازی غیررسمی...................................................................۱۴۱ بند دوم. غیررسمی بودن فرآیند هنجارسازی.......................................................................................۱۴۳ بند سوم. غیررسمی بودن عاملان هنجارساز.........................................................................................۱۴۳ بند چهارم: تبیین تعریف هنجارگذاری غیررسمی بین المللی..................................................................۱۴۵ گفتار دوم. تمایز توان بخش و مثمر اسناد غیررسمی با اسناد رسمی..........................................................۱۴۷ مبحث دوم. علل ریشه ای رواج هنجارگذاری غیررسمی در عرصه حقوق بین الملل: بررسی دو مورد عمده ....................................................................................................................................................۱۴۹ بند نخست. دغدغه های زیست محیطی در سطح جهان...........................................................................۱۵۱ الف. اصول کلی حقوق بین الملل در مقابله با چالش های جهانی زیست محیطی..........................................۱۵۲ ب. معاهده و ضعف آن در حمایت از محیط زیست جهانی...................................................................۱۵۸ ج. بررسی توان عرف به عنوان منبع اولیه حقوق بین الملل در مواجهه با تخریب محیط زیست جهانی............۱۶۲ زیربند نخست. شفاف سازی بیشتر عنصر opinio juris......................................................................۱۶۸ زیربند دوم. تبیین بیشتر عنصر رویه عملی دولت ها...............................................................................۱۷۱ بند دوم: مساله تروریسم در چارچوب شیوه های هنجارسازی جدید.........................................................۱۷۲ زیربند نخست. تروریسم در سیاق اسناد سخت....................................................................................۱۷۴ زیربند دوم. مقابله با تروریسم از طریق هنجارسازی قوام نیافته................................................................۱۷۷ فصل دوم. پیدایش شیوه های جدید هنجارگذاری در دو حوزه غیررسمی و نرم...................۱۷۹ مبحث نخست. چرایی تکوین نهادهای نوپا در عرصه هنجارگذاری غیررسمی.......................................۱۷۹ گفتار نخست. بررسی ماهیت و نقش عاملان دخیل در هنجارسازی غیررسمی بین المللی.........................۱۸۳ بند نخست. هنجارسازان غیررسمی نوین به عنوان پیش برندگان حکمرانی جهانی..................................۱۸۴ بند دوم. شبکه های هنجارسازی فراملی..........................................................................................۱۸۵ بند سوم. نقش سازمان های بین المللی در حکمرانی جهانی................................................................۱۸۹ گفتار دوم. تبیین ماهیت هنجارسازی نهادی...................................................................................۱۹۱ بند نخست. کارکرد هنجارساز مجمع عمومی ملل متحد.................................................................۱۹۲ مبحث دوم: پدیده شناسی تکوین حقوق نرم در چارچوب نظام هنجاری حقوق بین الملل.......................۱۹۶ گفتار نخست. عوامل موثر بر شکل گیری هنجاریت نسبی ناشی از حقوق نرم.....................................۱۹۷ گفتار دوم. از قدرت هنجاری حقوق سخت تا رویکرد عمل گرایانه حقوق نرم...................................۲۰۰ گفتار سوم. تعریف و مصداق یابی حقوق نرم...............................................................................۲۰۴ بند نخست. مدل افزایشی..........................................................................................................۲۰۷ بند دوم. مدل ساختاری.............................................................................................................۲۰۷ بند سوم. مدل رقابت در مقررات گذاری......................................................................................۲۰۷ بند چهارم. مدل ترکیبی ترفیعی–ترویجی...................................................................................۲۰۷ گفتار چهارم. ضرورت حقوق نرم: از ثبات مخاطره آمیز تا تغییر نوید بخش.......................................۲۰۹ نتیجه گیری..........................................................................................................................۲۱۶ فهرست منابع......................................................................................................................۲۲۴ منابع فارسی............................................................................................................................۲۲۴ منابع لاتین ...........................................................................................................................۲۲۶ واژه نامه توصیفی.................................................................................................................................۲۶۲ واژه نامه فارسی به انگلیسی..................................................................................................................۲۶۸ واژه نامه انگلیسی به فارسی .....................................................................................................۲۷۱ چکیده انگلیسی ..................................................................................................................۲۷۴

کلیدواژه ها

• هنجار
• هنجارگذاری
• هنجاریت
• اسناد نرم
• هنجارهای الزام آور