طراحی الگوهای پیشگیری از جرایم بانکی در سیاست جنایی ایران

عنوان	طراحی الگوهای پیشگیری از جرایم بانکی در سیاست جنایی ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	رامین علیزاده
استاد راهنما	حسین غلامی
استاد مشاور	محمدعلی جاهد
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

طراحی الگوهای پیشگیری از جرایم بانکی در سیاست جنایی ایران عنوان رساله ای است که توسط رامین علیزاده، با راهنمایی حسین غلامی و با مشاوره محمدعلی جاهد در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل دفاع گردید.

چکیده

در دوره کنونی مهم ترین جرایم اقتصادی در حوزه بانکی رخ می دهد که در این راستا پیشگیری از جرایم بانکی امری ضروری به نظر می رسد. حاکمبت شرکتی به عنوان یکی از موضوعات مهم نظام بانکداری، در پاسخ به جرایم بانکی به عنوان یکی از کاربردهای آن تاسیس شد که به دنبال ارایه الگو و راهکار جهت پیشگیری از جرایم بانکی می باشد. پیاده سازی مقرره های حاکمیت شرکتی در بانک ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع الگوی حاکمیت شرکتی یک اصطلاح تخصصی است که اعمال ضوابط آن به راحتی می تواند دامنه جرایم بانکی را محدود و از وقوع آن پیشگیری نموده و تعادل را در بانک ها برقرار نماید. اساسا حاکمیت شرکتی در بانک، دربرگیرنده کلیه قوانین و مقررات، سازوکارهای مدیریتی و فرایندهای حسابداری و حسابرسی است که راه را برای رسیدن به چهار هدف اصلی پاسخگویی، شفافیت، عدالت و رعایت حقوق ذی نفعان هموار می سازد و ضمن ایجاد یک ساختار شفاف و قابل اعتماد در بانک، احتمال بروز انواع جرایم را در آن به حداقل می رساند. در واقع الگوی مذکور، یک ابزار موثر نظارتی است که در حوزه پیشگیری از جرایم بانکی کارساز بوده و اصول کمیته بازل عناصر مهم فرآیندی آن را تشکیل می دهد. مسیولیت اجتماعی شرکت ها (بانک ها) نیز به عنوان یکی از موضوعات مهم نظام بانکداری است که یکی از آثار آن، پیشگیری از جرایم بانکی می باشد. پیاده سازی اصول و مقرره های مسیولیت اجتماعی در بانک ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در واقع الگوی مسیولیت اجتماعی ، یک اصطلاح مدیریتی است که در صورت اجرایی شدن آن، کاهش جرایم و تخلفات بانکی، یکی از کاربردهای آن می باشد. در واقع CSR)) یا مسیولیت اجتماعی بانک، تعهد واحد تجاری برای مشارکت در توسعه اقتصادی پاینده از طریق کارکردن با کارکنان، خانواده و جامعه برای بهبود کیفیت است و در این راس–تا می–توان به ایزو ۲۶۰۰۰ و اصل اکواتور اشاره کرد. ایزو۲۶۰۰۰ به عنوان استاندارد مسیولیت اجتماعی به بررسی چالش های شرکت ها پرداخته و اصول اکواتور نیز در ۱۰ اصل به دنبال استانداردسازی اجتماعی بانک ها می باشد که امروزه ۶۸ بانک بین المللی آن را پذیرفته اند. پس در واقع مسیولیت اجتماعی شرکت یا سی اس آر، بحث مدیریتی است که در حقوق نیز وارد شده است، زیرا سازوکار پیشگیری است و در حقوق بانکی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. نظام پیشگیری حاصل از مسیولیت اجتماعی شرکت نیز، سازوکاری خود تنظیمی است، که از مهم ترین تکنیک های غیرکیفری محسوب می گردد. در این رساله سعی بر آن است به روش توصیفی – تحلیلی، ابتدا به تبیین مفهوم جرایم بانکی، سپس به حاکمیت شرکتی و مسیولیت اجتماعی و نقش آن ها در پیشگیری از جرایم بانکی پرداخته شود.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده

مقدمه الف– بیان مساله

ب– پرسش های تحقیق

ج– فرضیه‏های تحقیق

د– اهداف تحقیق

ه–– پیشینه تحقیق

و– اهمیت و ضرورت تحقیق

ز– روش تحقیق

ح– ساماندهی تحقیق

بخش اول– مفاهیم مقدماتی فصل اول– مفهوم و مشخصات موسسات اعتباری

مبحث اول– موسسات اعتباری و انواع آن

گفتارا ول– تعریف موسسه اعتباری

گفتار دوم– انواع موسسات اعتباری

بند اول– بانک ها

۱– بانک های دولتی

۲– بانک های غیردولتی

بند دوم– موسسات اعتباری غیربانکی

۱– موسسات مالی و اعتباری

۲– صندوق های قرض الحسنه

۳– شرکت های تعاونی اعتبار

فصل دوم– عملیات بانکی و انواع آن

مبحث اول– تعریف عملیات بانکی

مبحث دوم– انواع عملیات بانکی

گفتارا ول– تجهیز منابع

گفتار دوم– تخصیص منابع

گفتار سوم– خدمات بانکی

فصل سوم– اصول عمومی بانکداری

مبحث اول– اصل نقدینگی، ورودی و خروجی

مبحث دوم– اصل منفعت

مبحث سوم– اصل امنیت

مبحث چهارم– اصل نظارت

گفتار اول– نظارت مالی توسط حسابرسان

گفتار دوم– هییت نظارت شریعت (SSB)

گفتار سوم– نظارت بر استانداردهای بانکی

گفتار چهارم– نظارت بر خطر یا ریسک در عملیات بانکی

گفتار پنجم– اصل استقلال بانک مرکزی

فصل چهارم– مفهوم شناسی، ویژگی ها و انواع جرایم بانکی

مبحث اول– تعریف جرایم بانکی

گفتار اول– تعریف مضیق (محدود)

گفتار دوم– تعریف موسع (گسترده)

گفتار سوم– تعریف بینابین (حد وسط)

مبحث دوم– ویژگی های جرایم بانکی

گفتار اول– ویژگی های ماهوی

بند اول– توسل به عملیات بانکی

بند دوم– سازمان یافتگی و تعدد متهمان ۵۰ بند سوم– محدودیت در استفاده از نهادهای ارفاقی

بند چهارم– غیرقابل گذشت بودن

بند پنجم– عدول از اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها

بند ششم– تزلزل در عنصر معنوی

گفتار دوم– ویژگی های شکلی

بند اول– عدم شمول مرور زمان

بند دوم– غیرمشهود بودن

بند سوم– الزام به انتشار اسامی محکومان

بند چهارم– الزامی بودن اعلام جرم

مبحث سوم– انواع جرایم بانکی

گفتار اول– جرایم در حیطه تاسیس و اشتغال غیرمجاز به عملیات بانکی

بند اول– تاسیس غیرمجاز بانک

بند دوم– اشتغال به عملیات بانکی بدون رعایت مقررات و قوانین مربوطه

بند سوم– استفاده غیرمجاز از نام بانک توسط موسسات اعتباری

بند چهارم– استمرار و ادامه فعالیت غیرمجاز بانکی

بند پنجم– ادامه فعالیت بانکی مدیران سلب صلاحیت شده

گفتار دوم– جرایم مربوط به موضوع فعالیت بانک

بند اول– ضرب سکه

بند دوم– چاپ اسکناس

بند سوم– جرایم مربوط به ارز

بند چهارم– جرایم مربوط به جعل اسناد بانکی

بند پنجم– جرایم حوزه فناوری های نوین بانکی یا جرایم علیه بانکداری اینترنتی

۱– کلاهبرداری رایانه ای (بانکداری اینترنتی)

۲– جعل رایانه ای (الکترونیک)

۳– پول شویی

الف– روش های متداول پول شویی در نظام بانکی

ب– ویژگی های عملیات بانکی مشکوک

ج– پول شویی در بانکداری الکترونیکی

۴– فرار از مالیات

۵– دسترسی غیرمجاز

۶– رمزگیری

۷– سرقت هویت

بند ششم– جرایم بانکی در حوزه تجهیز و تخصیص منابع پولی

۱– اخلال در نظام اقتصادی کشور

۲– خیانت در امانت

۳– اختلاس

۴– اهمال منتهی به تضییع اموال و حقوق دولتی

۵– تحصیل مال از طریق نامشروع

۶– کلاهبرداری

۷– پول شویی و تامین مالی تروریسم

۸– ربا

بخش دوم– مدل های سنتی و مدرن پیشگیری فصل اول– اخلاق تجاری در حقوق کیفری اقتصادی

مبحث اول– ظهور اخلاق گرایی در امور تجاری

گفتار اول– مبانی و اهداف اخلاق تجاری

بند اول– مبانی اخلاق و جلوه های آن

۱. اخلاق و شفاف سازی تجاری

۲. اخلاق و اعتمادسازی در روابط تجاری

۳. اخلاق حرفه ای و مسایل دنیای تجاری

بند دوم– اخلاق در اسناد بین المللی

گفتار دوم– کارکرد اخلاق تجاری در حقوق کیفری اقتصادی

بند اول– تنظیم کنندگی روابط کسب و کار و جرم زدایی

بند دوم– حقوق کیفری؛ جرم انگاری و اخلاق

مبحث دوم– اخلاق تجاری در عمل

گفتار اول– شرکت های تجاری و اخلاقی

بند اول– شرکت تجاری و کد اخلاقی

بند دوم– مطالعه کد اخلاقی شرکت تالس

۱. تالس و حقوق بشر

۲– محیطزیست و توسعه پایدار

۳– اخلاق و تجهیزات و مهمات نظامی

گفتار دوم– پدیده افشای جرم و اخلاق

بند اول– سازگاری اخلاق با افشای جرم

بند دوم– اخلاقی کردن افشای جرم

۱. افراط در افشاگری

۲. افشاگری افتراآمیز

مبحث سوم– اخلاق تجاری به مثابه ی پیشگیری در بانک ها

فصل دوم– مسیولیت اجتماعی بانک ها (CSR–RSE)

مبحث اول– مفهوم مسیولیت اجتماعی (سی اس آر)

مبحث دوم– مسیولیت اجتماعی، عاملی مهم در کاهش مسایل جهانی

مبحث سوم– ویژگی های مهم مسیولیت اجتماعی

مبحث چهارم– اهمیت مسیولیت اجتماعی شرکت ها

مبحث پنجم– اصول مسیولیت اجتماعی

مبحث ششم– بعد حقوقی و قانونی مسیولیت اجتماعی در نظام حقوق بانکی

مبحث هفتم– استاندارد سازی ارزش های مسیولیت اجتماعی شرکت(بانک)

گفتار اول– ایزو ۲۶۰۰۰ و ارزش های مسیولیت اجتماعی شرکت

گفتار دوم– اصول اکواتور

۲۱۵ گفتار سوم– پیمان جهانی سازمان ملل متحد

مبحث هشتم– مکاتب مسیولیت اجتماعی شرکت ها

گفتار اول– مکتب اخلاق کسب و کار

گفتار دوم– مکتب شرکت و جامعه

گفتار سوم– مکتب مدیریت مسایل اجتماعی

مبحث نهم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در حقوق تطبیقی

گفتار اول– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در کشور فرانسه

گفتار دوم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در کشور آلمان

گفتار سوم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در کشور انگلستان

گفتار چهارم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در ایران

بند اول– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در قوانین تجاری

بند دوم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در سایر قوانین

بند سوم– مسیولیت اجتماعی شرکت ها در اصول حقوقی

بند چهارم– تقسیم بندی شرکت های ایرانی از نظر سطح مسیولیت پذیری اجتماعی

۱– شرکت های مسیولیت ناپذیر

۲– شرکت های دارای حداقل مسیولیت

۳– شرکت های ناقص

۴– شرکت های راهبردی

فصل سوم– حاکمیت شرکتی

مبحث اول– مفهوم و تعاریف حاکمیت شرکتی

گفتار اول– حاکمیت شرکتی در بانکداری متعارف

گفتار دوم– حاکمیت شرکتی در بانکداری اسلامی

مبحث دوم– اهمیت حاکمیت شرکتی در بانک ها

گفتار اول– تامین ثبات و سلامت نظام بانکی (جلوگیری از ورشکستگی بانک ها)

گفتار دوم–جلوگیری از سرایت مشکلات بانکی به کل اقتصاد

گفتار سوم– مقابله با شکل گیری و گسترش فساد بانکی

گفتار چهارم– حفظ حقوق و منافع ذینفعان

مبحث سوم– ارکان و اصول حاکمیت شرکتی بانک ها؛ استانداردهای اداره بانک

گفتار اول– ساختار، نقش و وظایف هییت مدیره بانک

بند اول– جایگاه هییت مدیره در استراتژی مدیریت ریسک بانک

بند دوم– نظارت بر هییت عامل

بند سوم– تعیین ارزش های شرکتی و منشور رفتاری

بند چهارم– ساختار و کارکردهای هییت مدیره

بند پنجم– نقش رییس هییت مدیره

بند ششم– مسیله تضاد منافع

گفتار دوم– نقش و وظایف هییت عامل (مدیریت ارشد) بانک

گفتار سوم– مدیریت ریسک بانک

بند اول– کمیته و واحد مدیریت ریسک

گفتار چهارم– حسابرسی

بند اول– کمیته حسابرسی

بند دوم– واحد حسابرسی داخلی

بند سوم– رابطه بین بخش های حسابرسی داخلی، تطبیق و مدیریت ریسک

گفتار پنجم– تطبیق عملکرد؛ انطباق فعالیت های بانک با قوانین و مقررات

گفتار ششم– انتصابات و جبران خدمات

گفتار هفتم– ساختار گروهی در بانک

بند اول– ساختارهای مبهم و پیچیده

بند دوم– استانداردهای لازم الرعایه در خصوص بانک های دارای ساختار گروهی

گفتار هشتم– شفافیت و افشای اطلاعات

گفتار نهم– نقش ناظران بانکی

بند اول– ارزیابی های جامع حاکمیت شرکتی یک بانک

بند دوم– تعامل مستمر با مدیران و هییت عامل

بند سوم– الزام به انجام اقدامات موثر و توسعه ای و استفاده از ابزارهای تنبیهی

بند چهارم– همکاری و به اشتراک گذاری اطلاعات مربوط به حاکمیت شرکتی در بین ناظران

مبحث چهارم– اصول راهبری شرکتی در راستای پیشگیری (اصول کمیته بازل)

مبحث پنجم– آثار اصول راهبری یا حاکمیت شرکتی در پیشگیری از جرایم بانکی

مبحث ششم– کاربست های اصول راهبری شرکتی برای پیشگیری از جرایم بانکی در ایران

نتیجه

پیشنهادها

کتاب شناسی رساله

Abstract

کلیدواژه ها

• جرایم بانکی
• پیشگیری
• مسیولیت اجتماعی
• حاکمیت شرکتی
• اصول بازل